Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Síða 19

Eru framfarir hábar hagvexti?
virkni til hins ítrasta. Niðurstaðan er alltof víða lík því sem gerðist í dæm-
inu með soðninguna og súpukjötið. Dýrari vara. Og meiri vinna og meiri
streita við að keppa að því sem framleiðendurnir reyna að telja almenningi
trú um að þurfi til þess að lífið geti talist mannsæmandi eins og það er
kallað.
Þjónustu ríkisins má skoða sem hluta af umbúðakostnaðinum. Hann
greiðir almenningur með 25% álagi á vöruverði þegar farið er út í búð,
keypt viðgerð á bíl, keypt trygging og hvaðeina. Með beinum og óbeinum
sköttum. Þjónusta ríkisins er ekki ókeypis þótt stundum sé komist svo að
orði. I rauninni er vaxandi kostnaður við hana einn þáttur í skýringunni á
því að vinnutími launþega hefur ekki styst og frítími ekki lengst eins og
vænta mátti. Við erum alltaf að vinna fyrir dýrari umbúðum - og á máli
hagfræðinnar eru þær kallaðar hagvöxtur.
Umbúðalaust hagkerfi. Smátt er fagurt
Eg hef nú dregið fram nokkrar skýringar á því hve varasamt er að álykta að
lífskjör þjóða og framfarir í landi þeirra séu einkum og sér í lagi háðar
hagvexti. En það er fleira sem gerir hinar viðteknu viðmiðanir um hagsæld
og farsæld þjóða hæpnar og villandi. Við skulum minnast þess að í þjóð-
hagsreikninga hagfræðinnar eru einungis teknar með tölur sem verða til
innan hins formlega hagkerfis. Vinna telst því aðeins hluti af þjóðarfram-
leiðslu að fyrir hana séu greidd laun sem eru talin fram til skatts. Olaunuð
vinna í heimahúsum kemst ekki á blað. Ymis störf, sem fólk vinnur sér til
gagns og gamans, lenda utan við mælikvarða hins formlega hagkerfis. Þar á
meðal má nefna matar- og fatagerð á heimilum, viðgerða- og viðhaldsvinnu
fyrir sjálfan sig eða náungann, smíðar og ræktun í eigin garði. Einnig hvers
konar vinnuskipti. Slík vinna getur augljóslega aukið hagsæld manna og
farsæld fremur en ýmis vinna sem tekin er með sem hluti þjóðarfram-
leiðslu.
Raunar er það svo að þjóðir geta lifað góðu lífi, þ.e. haft góðan tíma fyrir
samskipti og uppeldi, haft næg klæði, fæði og húsaskjól þótt þjóðarfram-
leiðslan hjá þeim sé í núlli. Skilyrðið er bara það að engin peningaviðskipti
fari fram í samfélaginu. Menn vinni saman að öflun vista og húsaskjóls án
þess að því sé gefið mælanlegt markaðsverð. Iðnríkjabúar hafa leyft sér að
kalla þetta frumstæðar þjóðir.
Ef að er gáð virðist sá grundvöllur, sem hagsæld iðnríkjanna hvílir á,
býsna frumstæður og hæpinn til frambúðar. í kjölfar iðnvæðingar og sívax-
andi vöruframleiðslu og neyslu, synda nefnilega fylgifiskar sem valda vax-
andi áhyggjum: náttúruspjöll, mengun og auðlindaþurrð. Þetta hefur vakið
fræðimenn, stjórnmálamenn og drjúgan hluta þjóðanna sem vaða hvað
153