Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Blaðsíða 22

Tímarit Máls og menningar
jöfnuð í verki. Taka þá stefnu að draga úr sóun á orku og hráefnum í
óþarfa og munað. En þá vaknar spurningin um það hvort til séu einhverjir
mælikvarðar á það hvað telja megi til óþarfa og sóunar.
Ég held því hiklaust fram að þeir séu til. Framleiðslu, sem vitað er að
veldur heilsutjóni og eykur kostnað við heilbrigðiskerfið og e.t.v. fleiri
þætti opinberrar þjónustu má telja til óþarfa. Þar með er ekki sagt að
réttlætanlegt sé að banna framleiðslu og notkun slíkrar vöru. Mörkin sem
því ráða eru ýmsu háð. Núgildandi mælikvarðar hafa t.d. leitt til þess að
það er bannað að framleiða, selja og nota hass og ýmis önnur fíkniefni en
ekki kaffi, tóbak og áfengi. Réttmæti þeirra mælikvarða má ræða frá mörg-
um sjónarhornum en þau skipta ekki máli fyrir þessa umræðu. Hún beinist
að því að athuga hvernig þjóðarframleiðsla vex án þess að víst sé að það
bæti mannlífið. Ég býst við að lesandinn eigi auðvelt með að átta sig á því
hvernig fíkniefni koma inn í það dæmi. En hins vegar átta menn sig að
öllum líkindum ekki á því að hversdagsleg iðja eins og gosdrykkjafram-
leiðsla hefur býsna margar alvarlegar hliðarverkanir ef að er gáð — rétt eins
og gildir um fíkniefni. Skoðum það dæmi aðeins nánar.
Gosdrykkjaframleiðsla hefur tólffaldast síðustu 30 ár - og bendir nú
margt til þess að Islendingar séu svo til hættir að leggja sér vatn til munns
og drekki nú orðið gos í staðinn. Þó kann herferð heilbrigðisyfirvalda í því
skyni að auka vatnsdrykkju í ársbyrjun að hafa breytt einhverju. Gos-
drykkja eykur þjóðarframleiðslu og hagvöxt en ekki vatnsdrykkja. Hún
lendir utan ramma hins formlega hagkerfis, en gosdrykkjaframleiðsla og
-sala fer fram innan rammans. Hin aukna gosdrykkja veldur svo auknum
tannskemmdum og hefur raunar fleiri vafasöm heilsufarsáhrif og á þar með
þátt í útþenslu heilbrigðiskerfisins og eykur viðskipti tannlækna. Hún
veldur auknum útgjöldum bæði hjá því opinbera og einstaklingum. En það
eru ekki einu áhrifin sem aukin gosdrykkjasala hefur í þá átt að auka
þjóðarframleiðslu og hagvöxt. Margir fá vinnu við að dreifa þessari vöru og
auglýsa hana. Og eftir að farið var að selja hana í umbúðum, sem ekki er
skilað aftur, hefur skapast aukin vinna við sorphreinsun og blasir nú við að
þörf er á stórframkvæmdum og verulegri fjárfestingu í því að koma upp
nýjum sorphaugum fyrir höfuðborgarsvæðið. Raunar er ekki séð fyrir end-
ann á því máli vegna þess að enginn vill hafa í nágrenni sínu sorphauga með
úrgangi sem tekur aldir að eyða. Þannig má lengi rekja dæmi um fram-
leiðslu og þjónustu sem veldur hagvexti en gerir mannlífið jafnframt erfið-
ara og lakara með ýmsum hætti og veldur náttúruspjöllum. Hvers virði er
aukin framleiðni og framleiðsla af því tagi ef að er gáð?
Hér er ástæða til að minna á ábyrgð hvers og eins. Með kaupum okkar
og neysluvenjum höfum við bæði áhrif á hvað gerist í þjóðfélaginu og
156