Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Qupperneq 75

Af þremur sagnamönnum
mánaða rannsókn á geðveikrahæli, að Hamsun hefði „varanlega skertar
sálargáfur". I réttarsalinn hafði þetta tæplega níræða gamalmenni tekið með
sér handskrifaða punkta til að styðjast við í sinni málsvörn, en áður en að
því kom að þeir nýttust honum var hann svo bombarderaður af blaðaljós-
myndurum með leifturljós að honum hvarf þessi litla sjón sem hann hafði
fyrir. Hann heyrði ekki hvað fram fór í kringum hann. Þegar Hamsun fékk
orðið þurfti margsinnis að hnippa í hann og æpa í eyrun á honum að nú
mætti hann tala. Hann stóð tinandi upp og sneri sér að viðstöddum, tæp-
lega níræður, en dómarinn, saksóknarinn, verjendur, starfsmenn dómsins,
blaðamenn, dyraverðir; allt var þetta fólk á besta aldri með sálargáfur sínar
óskertar. Hamsun byrjaði að tala, hikandi, ekki síst vegna þess að hann
hafði nokkrum sinnum orðið fyrir heilablæðingu og fengið sjúkdóminn
„afasi“, sem gerir mönnum erfitt að finna réttu orðin yfir hugsun sína.
Hann fálmaði eftir blaðsneplum sínum en fann þá ekki. Ojæja, hann hefði
ekki séð þá hvort eð var. Svo hann talaði bara blaðlaust. Hann talaði í
fimmtíu mínútur, og eins og glöggur maður orðaði það: „Þeir dauðlegu
menn í réttarsalnum sem á orðin hlýddu máttu næstum finna þytinn af
ránfugli tímans og gleymskunnar sem flaug yfir höfðum þeirra meðan
gamalmennið hélt varnarræðu sína.“
Hamsun skrifaði um annan meistara orðlistarinnar, Robert Louis
Stevenson, í Grónum götum:
Þegar Stevenson sat við skriftir á suðurhafseyjunni sinni, heyrði hann
guðsrödd innra með sér. Hann spurði ekki, fletti ekki upp í bókum. Hann
var afburðamaðurinn á hátindi snilldarinnar, hann fékk opinberanir. Hann
var sjúkur, en skrifaði sig heilbrigðan í himnesku brjálæði. Hann las um
okkur mennina á steinlímsöldinni og dó úr hjartaslagi.
Þeir eru af mörgum sortum þessir afburðamenn, og snilldin líka. Stevenson
byggði alltaf á stórkostlegum hugmyndum, einsog þegar hann gerði skáld-
skap úr geðklofanum og bjó til valmennið Dr. Jekyll sem breyttist öðru
hverju í ófreskjuna Mr. Hyde, eða sögur hans tóku stefnuna á eyðieyjar
með fjársjóðum, sjóræningjum, draugum og talandi fuglum. Snilld hans
fólst kannski ekki síst í ævintýralegum hugmyndum um sögusvið og sögu-
efni. Shakespeare valdi yrkisefni úr hirðum konunga, um valdarán og djöf-
ulleg samsæri. Dostojevskí skrifaði helst ekki um minna en ættarmorð og
sálarslítandi samviskukvalir.
En Knut Hamsun? Það gerist ýmislegt, bæði stórt og smátt, en hann er
ekkert að ergja sig út af því. Hann skrifar langar bækur þarsem ekkert
gerist í rauninni sem væri tilefni til fréttaklausu í landsmála- eða héraðs-
fréttablaði, hvað þá annað. Vorið kemur í skóginn og svo haustið, gamall
209