Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Qupperneq 77

Af þremur sagnamönnum
plötusnúðar köllum „one hit wonder“. Síðasta bókin sem hann skrifaði
kom út næstum sextíu árum síðar, og þótti ekki minni tíðindi en sú fyrsta.
Þá var hálfnuð næsta öld. Nokkrum sinnum á þessum höfundarferli komu
deyfðarleg tímabil; hann komst á miðjan aldur, og svo fór hann að verða
gamall og menn gerðu því skóna öðru hverju að varla kæmi neitt merkilegt
frá honum úr þessu. En alltaf birtist hann á ný. Arum eftir að menn höfðu
afskrifað hann kom eitthvert meistaraverkið. Menn gátu fæðst og lifað
sómasamlega ævi og dáið síðan, í bið eftir að gamli meistarinn skrifaði sig
þurrausinn. Og tengsl verkanna við ævi og feril skáldsins eru svo sérlega
mikilvæg og áberandi í þessu tilfelli; þarf ekki annað en að benda á nokkur
lykilverka hans því til sönnunar, sem fjalla beinlínis um hann sjálfan. I Sulti
er Hamsun ungur, hún gerist fyrir rúmri öld, á þeim árum er hann ráfaði
um og svalt í Kristjaníu; þá var hann búinn að fara tvær ferðir til Ameríku
og dvelja nokkurn tíma, starfaði meðal annars sem sporvagnsþjónn í
Chicagó en kvað hafa verið svo nærsýnn og utan við sig að hann gat ekki
lesið á götuskiltin og vissi fyrir vikið aldrei hvar hann var. Noregur var
ekki mikið fyrir land á þeim árum handa ungum snillingi, en þó leist
honum enn lakar á rísandi stórveldið í nýja heiminum. Samt voru þar tveir
hópar manna sem hann hreifst af: allslausu anarkistarnir í iðnaðarslömm-
um Chicagó og þrælalausi landeigendaaðallinn í Suðurríkjunum, sem ný-
verið hafði tapað borgarastríðinu. Þetta kemur heim og saman við fyrstu-
persónusögur Hamsuns: í Sulti er hann nafnlaus allslaus útskúfuð hetja
sem býr að einhverjum andlegum fjársjóði - þótt hann þurfi að leggja sér til
munns bein ætluð hundum, er hann hafinn hátt yfir leigukellingarnar og
prangaralýðinn í Kristjaníu, með sínar fimmkrónuáhyggjur. I innra lífi
hans felst dáðin; hann þarf ekki að sigrast á öllum veðlánurum smáborgar-
innar, vegna þess að í myrkri fangelsisins, þarsem honum hefur náðarsam-
lega verið leyft að gista, finnur hann upp nýtt orð sem enginn hefur heyrt
áður. Í Grónum götum segir frá fimmta áratug þessarar aldar, eftir allar
byltingarnar og heimsstyrjaldirnar, og þá er Hamsun ekki lengur nafnlaus
og allslaus eins og anarkistarnir í Chicagó, heldur gamall og íhaldssamur
stórhöfðingi sem nýlega hafði verið sviftur öllu, einsog Suðurríkjaaðallinn.
I bókinni Að haustnóttum hittum við Knut Hamsun fyrir þarsem hann er
kominn miðja vegu á þessari leið; miðaldra höfðingi sem er að reyna að
lauma sér útí frelsi nafnleysisins. En mestu máli skiftir þó að maður þekkir
alltaf samstundis sama manninn. Sama gáfaða kærulausa húmoristann sem
rúmlega tvítugur í Sulti finnur upp í huga sínum allskonar annmarka á
þessu fólki sem er á sveimi í kringum hann, til að ná sér niðri og hug-
hreysta sjálfan sig; svo hittum við hann líka í Grónum götum á elliheimil-
211