Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Síða 78

Tímarit Máls og menningar
inu í Grímsstað þarsem hann tekur eftir því að það er flaggað í hálfa stöng
og hugsar með sér að nú sé einhver dáinn, en þó ekki hann sjálfur.
Þannig má lesa verk hans á ýmsan hátt. Þessar þrjár bækur til að mynda
sem mannsævi, sem þá er lýst á gleggri og eftirminnilegri hátt en allar
þessar þúsundsíðna ævisögur með stagli og sparðatíningi sem við þekkjum
svo vel. Einnig kvað mega lesa merkilegan mannskilning og sjálfsskilning
útúr þessum fyrstupersónusögum; þannig hafa bókmenntafræðingar bent á
að söguhetjan í Sulti sé módernísk þegar allt kemur til alls, þótt hún sé
sköpuð á miðjum blómatíma natúralismans; þau orð annars sagnaskálds,
Isaac Bashevis Singer, að allur hinn móderníski skóli í skáldsagnagerð tutt-
ugustu aldarinnar eigi rætur í verkum Hamsuns, renna stoðum undir þessa
kenningu.
Nítjánda öldin og sú tuttugasta eru blómatímar skáldsögunnar sem list-
forms, og hvoruga öldina er hægt að skoða án þess að rekast á Hamsun
meðal helstu risa greinarinnar. Og aldrei hafa verið uppi sagnameistarar
honum fremri í að skapa list úr því sem fyrirfram virðist ekki vera sögulegt.
Guðbergur Bergsson
Guðbergur er óumdeilanlega í sveit settur meðal módernískra höfunda, en
verður eigi að síður talinn raunsæislegri en gerist og gengur með sagna-
menn fyrr og síðar.
Þetta kann að virka mótsagnakennt, en þannig vilja verða flestar kenn-
ingar um móderníska skáldsagnagerð hér á landi, enda harla mislitur hópur
höfunda sem við hana hefur verið bendlaður. Helst er þar á meðal að finna
innbyrðis skyldleika hjá Guðbergi Bergssyni og Steinari Sigurjónssyni, og
hann felst kannski framar öðru í söguefninu: báðir dvelja þeir löngum við
sjávarþorp nálægt Reykjavík á árunum eftir stríð, báðir kasta viðteknum
epískum venjum fyrir róða ef þeim býður svo við að horfa, en halda sig þó
yfirleitt í steingráum íslenskum hversdagsleika. Með óvæntri sýn gerðu
þeir helgráan heim sjávarþorpsins sögulegan, og fólst í því mikil og nauð-
synleg endurnýjun þessa söguefnis. Sjávarþorpið í íslenskum skáldsögum
hafði um hríð verið að staðlast og trénast upp í einhverjum skorðum sem
voru nýstárlegar á kreppuárunum (tímum Sölku Völku og Heimsljóss), en
voru orðnar að bókmenntaklisju, þarsem afsökun höfundanna fyrir að
bækur þeirra væru óspennandi og að í þeim gerðist aldrei neitt gat verið sú
ein að slíkur væri veruleiki þorpanna. (Afsökun af þessu tagi er einsog
módelsniðið dæmi um þá forarpytti sem menn verða að varast ef þeir ætla
að beita epísku raunsæi). En þráttfyrir þessa hliðstæðu við Steinar er miklu
fleira sem skilur þá að, enda Guðbergur einsog allir miklir höfundar ein-
stæður á sína vísu.
212