Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Síða 98

Tímarit Máls og menningar
ar skyrbelgs; hann dó í svartadauða og andaðist, eftir að hann hafði étið í
einu átta merkur af ólekju. Þessi ætt verður ekki lengur rakin því að fáar
asttartölubækur ná fram yfir svartadauða. (13)
Með því að hefja frásögnina á ættartölu prestsins er látið í það skína að séra
Sigvaldi skipi sérstakan sess í sögunni, hann sé aðalpersóna eða einhvers
konar áhrifavaldur. Um leið er gefin glögg hugmynd um hvern mann
presturinn hafi að geyma en vísbendingar um það leynast í viðurnefnum
forfeðra hans, þeirra Eyjólfs digra, Gunnars glænefs og Bjarna skyrbelgs.
Oll eru viðurnefnin neikvæð, í senn niðrandi og skopleg. Viðurnefnið dig-
ur merkir drembinn eða feitur. Síðarnefnda merkingin bendir til ágirndar
eða græðgi og sagan af Bjarna skyrbelg sannfærir mann um að þá eiginleika
megi finna í ætt séra Sigvalda. Ólekja er ósíað, vont skyr en átta merkur eru
rúmlega 1700 grömm. Af sögunni að dæma var græðgi Bjarna því slík að
hann gat ekki beðið þess að skyrið yrði fullunnið og ekki hindraði óbragð-
ið hann í að éta þessi firn.
Athygli vekur að ættartalan hefst í svartadauða. Á þeim tíma skiptu
margar jarðeignir um eigendur; voldugar og rótgrónar ættir liðu undir lok
en nýjar efnuðust þegar fjöldi erfðagóssa safnaðist á fárra hendur. Það má
geta sér til að ætt séra Sigvalda komist í álnir við þessar aðstæður. Varla
gátu nema vel stæðir menn leyft sér að éta átta merkur af skyri í einu og
líklega var aðeins nýríkum almúgamönnum trúandi til að hegða sér eins og
Bjarni. Hugsanlegt er að hann hafi stolið skyrinu en það er síst skárri
vitnisburður. Hvað sem slíkum smáatriðum líður má draga þá ályktun af
upphafsorðum verksins að séra Sigvaldi á Stað sé illa ættaður, skopleg og
ágjörn persóna líkt og forfeður hans.
Önnur vísbending um persónuleika Sigvalda er mismunandi viðhorf
hjónanna í Hlíð til hans. Sigurður lítur á hann sem vin sinn og velgjörða-
mann en Þórdís húsfreyja treystir honum varlega og lætur í ljós efasemdir
um að klerki sé jafn annt um hag þeirra hjóna og hann vill vera láta. Með
þessum ólíku skoðunum á ágæti Sigvalda er gefið í skyn að hann sé ekki
allur þar sem hann er séður, grunsemdum er lætt að lesandanum áður en
prestinum er lýst beint. Því er við að bæta að feigðarför Þorsteins vinnu-
manns, föður Sigrúnar, er farin fyrir orð séra Sigvalda. Þótt ekki sé hægt að
segja að prestur eigi sök á dauða Þorsteins kemur hann þarna við sögu sem
handbendi illra örlaga.
Þegar líður á verkið kemur á daginn að þessar vísbendingar í fyrstu
köflum sögunnar gefa rétta hugmynd um innræti prestsins. Hann er ágjarn,
skoplegur, útsmoginn og lætur illt af sér leiða.10 Því hefur verið haldið fram
að saga séra Sigvalda sé saga um ofdramb og fall, hybris," en rétt er að
232