Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Blaðsíða 102

Tímarit Máls og menningar
„raungerist" í huga einhvers lesanda og sú „raungerving" er breytileg frá
einum til annars.17 Margvíslegir þættir hafa áhrif á þessa sköpun, til að
mynda menntun lesandans og fordómar, ytri aðstæður og tími og það á
hvaða forsendum hann nálgast textann. Þannig verður Mabur og kona til
dæmis annað verk fyrir okkur, sem þetta skrifum, en Dr. Rosenberg sem
ritdæmdi verkið árið 1876.
I samræmi við þetta er freistandi að endurskoða niðurstöðurnar hér að
framan og fullyrða að í hverju skáldverki gegni lesandinn aðalhlutverki.
Hann hefur úrslitaáhrif á framvindu sögunnar; hún er undir því komin að
hann haldi áfram lestrinum og merking hennar mótast auk þess af for-
sendum hans. Þar sem við höfum gegnt hér hlutverki lesenda Manns og
konu er nú eins komið fyrir okkur og Odipusi þegar hann leitaði að morð-
ingja föður síns; við finnum okkur sjálf sek um að vera aðalpersónur verks-
ins. Maður og kona þess eru höfundar þessarar greinar.
Hér að framan var bent á hvernig söguhöfundurinn og presturinn beita
sömu brögðum. Þeir láta báðir sem vitneskja þeirra sé minni en hún er í
þeim tilgangi að blekkja saklaust fólk, persónur sögunnar jafnt sem lesend-
ur hennar. Vissulega erum við seld undir sömu sök í þessari ritsmíð. Hún
kemur lesanda fyrir sjónir sem heil og samfelld hugsun þar sem ein niður-
staða leiðir til annarrar. Þetta er þó blekking ein. Við ýjum að ákveðnum
túlkunum og þykjumst ekki vita betur þá stundina en að þær standist en
síðan hrekjum við þær með rökum sem okkur voru kunn allan tímann.
Að endingu finnst okkur sjálfsagt að bíta höfuðið af skömminni með því
að beita eigin aðferðum á þennan texta sem þú, lesandi góður, ert að ljúka
við að lesa. Textinn varð ekki til fyrr en þú hófst lesturinn og í samræmi
við fyrri rökfærslur okkar hefurðu fullt umboð til að líta á þig sem aðal-
persónu í þessari grein og þar með í Manni og konu. Hins vegar máttu
íhuga að sú mynd sem þú gerir þér af verkinu eftir lesturinn er alröng,
altént verulega smættuð. Þegar við lásum söguna gerðum við okkur sem
lesendur hugmyndir um það hvernig hún væri í raun og veru. Þær hug-
myndir einskorðuðust við afmarkað sjónarhorn en út frá þeim gerðum við
okkur sem túlkendur ákveðnar hugmyndir um það hvernig við skyldum
fjalla um söguna. Þeim hugmyndum reynum við sem höfundar að koma til
skila í þessum texta. Á hverju þessara þriggja stiga hefur sagan skroppið
saman, ef svo má að orði komast, minnkað, einfaldast og fjarlægst upphaf-
lega gerð sína. Þegar þú lest þennan texta okkar heldur þessi upplausn
áfram þannig að þótt þú leikir aðalhlutverk þessa stundina er það sannast
sagna lítið hlutverk í loginni sögu. Nú kann þér aftur á móti að vera nóg
boðið og við eigum þann kost vænstan að fara að dæmi séra Sigvalda; segja
Amen eftir efninu.
236