Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Qupperneq 108

Umsagnir um bækur
TVÖ FERÐALÖG
Svava Jakobsdóttir:
Gunnlaðar saga.
Forlagið. Reykjavík 1987.
196 bls.
Gunnlaðar saga fjallar um tvö ferðalög:
ferðalag reykvískrar konu úr borgara-
stétt til Kaupmannahafnar, til að sækja
dóttur sem hefur verið fangelsuð og
ákærð fyrir glasp, og um ferðalag þess-
arar dóttur, og raunar móðurinnar
einnig gegnum frásögn dótturinnar, aft-
ur í gráa forneskju á vit forsögulegra
trúarbragða. Tengiliður þessara tveggja
sviða er gullið ker, sem forðum geymdi
mjöðinn góða, þann sem Óðinn er
sagður hafa ginnt frá Gunnlöðu, skáld-
skaparmjöðinn. Kerið verður þeim
mæðgum í senn tákn og veruleiki og
grípur á svo róttækan hátt inn í líf
þeirra, að kalla má að bæði þær og fólk-
ið í kringum þær - og þá ekki síst hinn
háttvirti lesandi - séu skilin eftir í upp-
námi í sögulok.
Það er móðirin sem segir manni sín-
um söguna í huganum á heimleið í flug-
vél og í óvæntum gististað eftir heim-
komuna. Það er raunar athyglisvert að
eiginmaðurinn virðist vera henni mjög
nálægur og nákominn, hreint ekki gerð-
ur ábyrgur fyrir því sem miður hefur
farið, en þó fullkomlega fjarlægur, eins
og utan við líf hennar og því óviðkom-
andi.
Aðalheimild Svövu fyrir þeirri goða-
fræði sem hún byggir inn í verk sitt er
Völuspá, studd af öðrum eddukvæðum
og Snorra-Eddu. En hún fer langt aftur
fyrir þann tíma sem heimildir okkar um
ásatrú á Norðurlöndum greina frá, les
eddurnar sem eins konar uppskafninga,
skinn sem forn texti hefur verið skafinn
af og annar skrifaður ofan á, sá sem við
þekkjum. Svava beitir skáldgáfu sinni -
og greinilega einnig mikilli þekkingu á
trúarbragðafræði, bæði norrænni og
annarri - til að semja texta sem gæti
verið hinn upphaflegi. Þetta gerir hún af
mikilli íþrótt, og fyrir hvern sem sæmi-
lega kann eddu sína er mikil unun að
rekja sporin, sjá hve vel henni hafa nýst
hin fornu fræði og hve haglega hún fell-
ir að þeim nýsmíðina svo að varla sést
móta fyrir samskeytum. I sögu hennar
er gert ráð fyrir því, í stuttu máli sagt,
að á undan Ásatrú hafi farið frjósemis-
trú þar sem gyðja var æðstur guðdóm-
ur. Næst guðdómnum er hofgyðja,
mennsk stúlka sem talið er að gyðjan
taki sér bólstað í við helgiathafnir, og
hlutverk hennar er bæði að halda við
aski lífsins og vígja nýjan konung, veita
til hans helgu lífsmagni gyðjunnar.
Mikilvægar persónur í þessu trúarsam-
félagi eru einnig blótgoði og einhvers
konar völva eða dís, Urður, sem sam-
svarar bæði örlaganorn og völvunni sem
mælti fram Völuspá. Saga Svövu gerist á
þeim tímamótum þegar þessi trúar-
brögð falla fyrir nýjum: Óðinn, sem er
242