Tímarit Máls og menningar - 01.03.1991, Page 17

t.d. samanborið við áhrif dönsku á mál fyrri
tíðar, einfaldlega vegna þess að aðstæður
eru allt aðrar nú en þá og við vitum of fátt
um aðrar breytur. En jafnsjálfsagt er að hafa
stöðugt á sér andvara í þessu efni.
Miklu alvarlegri sýnist mér þó sú ógnun
sem Kristján Ámason, Árni Böðvarsson og
fleiri hafa bent á og Kristján orðaði svo í
Morgunblaðsgrein 24. janúar („Hvers
vegna þýðingarskyldu?“):
Önnur hættan er sú að menn hætti að nota
íslensku til þeirra hluta sem hún hefur hing-
að til þjónað og taki upp annað tungumál.
Og síðar í sömu grein:
Hinn augljósi keppinautur íslenskunnar er
enskan. (...) Hættan er sú að enska taki
við af íslensku sem annað mál jafnrétthátt
og jafnnotadrjúgt íslenskunni.
Þetta er áreiðanlega rétt en auðvitað alls
ekki bundið þeirri breytingu einni sem
gervihnattasjónvarpið veldur, heldur þeirri
menningarlegu einsýni sem ávallt beinist í
suður og vestur frá landinu. Þetta tengist
svo náið við næsta rökhorn að það verður
ekkert frá því skilið.
Rök menningarinnar
I inngangsorðum vék ég að því að flestir
virtust sammála um að snar þáttur í því að
vera Islendingur ætti skýringu sína í þeirri
staðreynd að við eigum okkar eigin þjóð-
menningu. Því miður eru skilgreiningar á
þessari menningu einatt í skötulíki, en síð-
ustu árin hafa flestir sem um fjalla lagt
mikla áherslu á hversdagsmenningu þjóð-
anna, hið daglega líf, viðhorf og viðmiðan-
ir. Það verður svo dæmi sé tekið augljóst að
þjóð sem ekki á her og aldrei hefur farið
með vopnaskaki á hendur annarri þjóð hlýt-
ur að líta stríð öðrum augum en þjóð sem
áratugum og jafnvel öldum saman hefur
staðið í fólkorustum og hlotið hemaðar-
uppeldi.
Um þetta er vandi að skrifa án þess að
verða um of þjóðhverfur í rökum. Þess
vegna skal skýrt tekið fram að sá sem þetta
skrifar telur íslenska menningu ekki hótinu
betri en aðra menningu — nema fyrir ís-
lendinga og þá af þeirri sök einni að hún er
íslensk. Hún er mótuð af aðstæðum í þessu
landi, skírð í sögu þessarar þjóðar og það
em fullnægjandi rök til að staðhæfa að okk-
ur beri skylda til að hafa einatt hliðsjón af
henni og spyrja um velferð hennar.
Náskyld þessum rökum eru hin sögulegu.
í menningu okkar er fólgin saga þjóðarinn-
ar, er stundum sagt. Hún stendur föstum
fótum í liðinni tíð, gefur okkur sýn langt
aftur í tímann. Sérstaða íslendinga meðal
vestrænna þjóða er máski mest sú að við
getum lesið furðugamlar bækur okkur til
skilnings. Taki menningin einhver koll-
stökk getur þráðurinn til fortíðarinnar rofn-
að og þá stöndum við eins og álfar út úr
þeim hólnum.
Ég nefndi viðhorf til vopnaskaks eða
„vopnaviðskipta“ (sem erfróðlegt orð sakir
tvíræðni sinnar). Það er að mínu viti lang-
alvarlegast mála þegar skoðað er sjón-
varpsdæmið, sem allar þessar umræður
spretta af, að fréttamenn CNNs og Skæs,
hversu ágætir sem þeir kunna að vera fyrir
sinn hatt, horfa augljóslega á Persaflóa-
stríðið með augum hermennskunnar — að
minnsta kosti á meðan almenningsálit í
löndum þeirra er á þeirri sveifinni. Með
þessu er ekki sagt að þeir boði stríðsæsingar
TMM 1991:1
7