Tímarit Máls og menningar - 01.03.1991, Page 101

að segja ímynduð ævintýri hans, getur
Robbe-Grillet sett á svið óra sína sem eru
jafn mikill hluti af honum og skipta jafn
miklu máli í bókmenntasköpun hans og ytri
atburðir sem kunna að hafa átt sér stað.
I upphafi endurminninga sinna segir
Robbe-Grillet, um skáldsögur sínar og
bækur: „Ég hef aldrei fjallað um annað en
sjálfan mig, en þar sem það var innanfrá
tóku fáir eftir því.“12 í huga Robbe-Grillets
er bilið milli skáldsagnagerðar og sjálfs-
ævisöguskrifa stutt. Skáldsögur fjalla aldrei
um annað en höfunda þeirra og ef á að gera
grein fyrir innra lífi sínu í margbreytileik
þess og spennu, verður sjálfsævisagan að
grípa til skáldskaparins. Sjálfsævisaga
Robbe-Grillets hlýtur því að vera „roman-
esque“, þ.e. af skáldsögulegum toga.
*
í upphafi nýaldar lagði lesandi skáldsagna
af stað í gervi Don Kíkóta og mætti „veru-
leikans köldu ró“, sem afhjúpaði þær blekk-
ingar sem riddarasögur höfðu alið í brjósti
hans. Nú, fjórum öldum síðar, hafa órarnir
fengið — að minnsta kosti hjá höfund-
unum þremur sem ég hef verið að ræða um
— það hlutverk að lýsa upp innra líf hans
og sýna að það tilheyrir um margt heldur
riddarasögu en raunsæissögu.
Formtilraunir Sarraute, Duras og Robbe-
Grillets hafa því þann tilgang að auka
sjálfsskilning þeirra og lesenda. Andóf
þeirra gegn raunsæinu er ekki flótti frá
raunveruleikanum, þvert á móti vilja þau
brjótast úr viðjum tungumálsins til að nálg-
ast raunveruleikann betur, vegna þess að
tungumálið er svo þrungið rfkjandi hug-
myndafræði að það „vex á milli þín og þess
sem lifir“.13
Þetta tengist svo öðru samkenni þre-
menninganna, sem vert er að lögð sé
áhersla á, en það er sú takmarkalausa frels-
isþrá, sem virðist knýja þau áfram, sá ásetn-
ingur að láta ekki binda sig í neina fjötra,
hvorki orða né bókmenntahefðar. Þau eru
að fást við lífið sjálft en ekki eitthvað sem
hugsanlega gæti verið handan þess. Og þá
erum við komin aftur að því sem talað var
um í upphafi og tæpt hefur verið á öðru
hverju síðan: mikilvægi augnabliksins í
þessum bókum um æviskeiðið.
Það er svo skrýtið að við erum aldrei til
nema í augnablikinu en við vitum svo sjald-
an af því, svo upptekin erum við af hinu
liðna og ókomna. Þegar við skoðum mann-
inn sem veru augnabliksins hættum við að
skynja hann sem heilsteypta persónu. I stað
þess að vera Jón Jónsson sem fæddist á
þessum stað á þessum tíma, hefur þessa
stöðu í samfélaginu, og endar feril sinn í
snyrtilegri gröf, verður hann þetta sundr-
aða, síbreytilega, ávallt lifandi sjálf, sem er
svo einkennilega frjálst.
Því hvað gerist þegar búið er að sjá í
gegnum klisjur orðræðnanna, kasta af sér
ofurvaldi samfélagsins? Þá koma augna-
blik, augnablik sem er best lýst þannig að
þá er manneskjan fullkomlega til. Gærdag-
urinn og morgundagurinn skipta ekki máli,
heldur ekki aðrir staðir en sá sem hún er á.
Hún er fullkomlega, á þeim stað og á þeirri
stundu sem henni er gefið að lifa, með
öllum frumum líkamans, með öllu frelsi
vitundarinnar.
Robbe-Grillet finnur þetta augnablik full-
kominnar tilveru meðal annars í sviðsetn-
ingu kynóra sinna, Duras í ástríðunum en
einnig í sjálfum ástaratlotunum. Sarraute
finnur þetta til dæmis í stuttu minninga-
broti, aðeins örfáum línum. Hún er fimm
TMM 1991:1
91