Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Síða 17

Góð bók getur sem sagt vel hitt lesanda á
röngum tíma þannig að erindi bókar fari
forgörðum. Þetta er líklega sérlega við-
kvæmt hjá börnum og unglingum sem
þroskast hratt og þó mishratt. Eitt fjórtán
ára barn getur vel verið vaxið upp úr efni
sem á brýnt erindi við annað.
Fjölbreytt lesefni fyrir krakka
En vendum nú okkar kvæði í kross og skoð-
um íslenskar bama- og unglingabækur síð-
ustu ára ögn, í ljósi þess sem hér hefur verið
sagt.
íslenskir rithöfundar hafa lengi skrifað
fyrir læs börn frá 6 ára til fermingaraldurs,
a.m.k. óslitið alla þessa öld. En það er ekki
fyrr en á síðasta áratug að farið er að skrifa
að ráði fyrir unglinga. Fram að þeim tíma
var almennt litið svo á að fermdir unglingar
gætu lesið það sama og fullorðnir. Saga
íslenskra unglingabóka er því stutt og það
getur verið einhver skýring á því að ung-
lingabækur standast miklu síður kröfur um
gæði og fjölbreytni en bamabækur síðustu
ára.
Barna- og unglingabækur skiptast í marg-
ar bókmenntagreinar. Islenskir höfundar
hafa á síðustu árum mest skrifað raunsæjar
bókmenntir úr hversdagslífi bama þar sem
oft er fjallað um ýmsan vanda sem ætla má
að sé ekki fátíður hjá venjulegum krökkum.
Það verður alltaf þörf fyrir góðar slíkar
bækur. Þær íslensku í þessum hópi standast
misvel þær kröfur sem gera verður til þeirra
en á síðustu árurn stendur bók Guðrúnar
Helgadóttur Undan illgresinu (1990), upp
úr og bækur Guðmundar Ólafssonar um
Emil og Skunda (1986 og 1990) eru ljóm-
andi góðar. Þá er hefð fyrir prakkarasögum
í íslenskum bamabókmenntum allt frá
Gvendi Jóns (1949-64) eftir Hendrik Ott-
ósson til Elíasar (1983-86) eftir Auði Har-
alds.
Nú reyna fleiri höfundar við fantasíu-
formið en áður sem eðlilegt má telja í ljósi
þess sem uppeldisfræðingar segja um gildi
slíkra bóka. Heiður Baldursdóttir hefur
skrifað tvær vel heppnaðar fantasíubækur,
Alagadalinn (1989) og Leitina að demant-
inum eina (1990) og á síðasta ári kom æv-
intýri eftir Iðunni Steinsdóttur, Gegnum
þyrnigerðið (1991) sem lesa má sem lykil-
sögu um fall Berlínarmúrsins og samein-
ingu Þýskalands. Börn geta þó lesið það
sem alveg sjálfstætt ævintýri en þroskuð
böm geta skilið það táknrænt og það eykur
gildi þess.
Sakamálasögur hafa lengi verið með vin-
sælustu þýddu bókunum þó ekki séu þær
alltaf að sama skapi vandaðar. Nefna má
bækur Enid Blyton og sögurnar um Frank
og Jóa og Nancybækurnar. Islenskir höf-
undar hafa reynt við greinina af og til með
misjöfnum árangri þar til Sigrún Dav-
íðsdóttir kom fram með Silfur Egils (1989)
og vakti verðskuldaða athygli. Þar notar
hún form sakamálasagna til að skrifa
skemmtilega sögu um leit tveggja reyk-
vískra bræðra að silfri Egils. Heiður Bald-
ursdóttir reynir líka fyrir sér með Jæssa
formúlu í bókinni Leyndarmál gamla
hússins (1991). Báðar nota þær form saka-
málasagna einungis sem uppistöðu til að
skapa spennu og vettvang átaka þar sem
börnin leggjast á sveif með réttlætinu sem
sigrar að lokum, en sögurnar einkennast af
vönduðum vinnubrögðum, eftirminnileg-
um persónum og erindi höfunda við lesend-
ur er vandlega samofíð persónum og at-
burðarás.
TMM 1992:1
7