Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Síða 31

taka út kynþroska, og vonandi annars konar
þroska líka. Með öðrum orðum, hverfull
hópur sem vex hratt upp úr þeim kröfum,
sem hann’gerir meðan gelgjuskeiðið varir.
Eða hvað? Sumir eru að taka út þroska alla
ævina, vonandi sem flestir. Sumir vaxa
aldrei frá sögum og ævintýrum æsku sinnar.
Alhæfingar eru í besta falli ofeinföldun, en
kannski er hægt að nefna örfáa þá eiginleika
sem telja má einkenni lesenda á unglings-
aldri. Þetta eru hlutir sem segja sig sjálfir,
en ekki virðist vanþörf á að minna á þá, ef
það mætti verða til þess að nokkur metnað-
ur yrði lagður í útgáfu unglingabóka.
Gelgjuskeiðið er breytingaskeið, bæði lík-
amlega og andlega. Kynlífsáhuginn vaknar,
og einstaklingurinn öðlast sjálfstæði sem
hann hafði ekki sem barn. Lífið er óskrifað
blað og allir möguleikar standa unglingnum
opnir. Þessu fylgir mótþrói og uppreisn
gegn ríkjandi gildum. Vali foreldranna er
hafnað sem úr sér gengnu, aðrar og spenn-
andi leiðir kannaðar. Þetta er tími tilrauna
og leitar að sjálfsmynd á umbrotaskeiði.
Unglingurinn sækir í spennu, en er jafn-
framt óöruggur. Hann trúir á mátt sinn og
megin, en finnur um leið til vanmáttar.
Hann er í senn ofurmenni og postulín.
Hvaða lesefni skyldi henta einstaklingi,
sem svona er ástatt um? Hvað vill hann
sjálfur? Ef marka má veggjakrot strætó-
skýlanna gætu hrollvekjandi og krassandi
djarfar bækur fallið í kramið hjá mörgum
ungum lesanda. Eitthvað sem hugarflugið
getur japlað á meðan á tanntöku stendur.
Samtímis þarfnast hann uppörvunar og
hlýju, og ekki síst staðfestingar á því, að
hann er ekki sá fyrsti og eini sem upplifir
öldurót unglingsáranna. Ekki má svo
gleyma því, að Iestur á helst alltaf að vera
skemmtilegur, hvort sem unglingar eiga í
hlut eður ei.
íslenskar unglingabækur virðast oft samdar
fyrir ímyndaðar kynjaverur, sem búa í hug-
skoti höfundar, hugarfóstur hans, þá ung-
linga sem hann vildi að væru til. Af hverju
hvarflar hugurinn svo oft til Jónasar frá
Hriflu? Danskir höfundar verkanna, sem
hér verður sagt frá, skrifa á hinn bóginn
fyrir tilfinningaverur, vitsmunaverur, fólk
af holdi og blóði sem hefur þungar áhyggjur
af graftarbólum, ókennilegum hárvexti og
óstýrilátum kynórum. Þeir huga að manns-
barninu sem enn kann að bærast innra með
lesandanum. Reyndar virðist skiptingin í
unglingabækur og aðrar bækur ekki nærri
því eins glögg hjá Dönum eins og hún er hjá
íslendingum. Til dæmis geta allmargar
bækur eftir Leif Panduro, Tove Ditlevsen
og Klaus Rifbjerg talist til unglingabóka,
þótt ásetningur þessara höfunda hafi ekki
endilega verið sá að höfða til unglinga.
Sama er uppi á teningnum ef gróskumikil
kvikmyndagerð Dana á síðustu áratugum er
skoðuð. Sem dæmi má nefna leikstjórann
Bille August og samvinnu hans við Bjame
Reuter, rithöfund, leikstjórann Niels Malm-
ros og ótal fleíri. Á þessu sviði er nánast
hægt að tala um „unglingalistgrein", svo
áberandi er hve dönsk kvikmyndagerð tek-
ur mið af unglingum og hugðarefnum
þeirra. En það er efni í aðra sögu, og lýkur
hér þessum útúrdúr. Lítum nú á dæmi um
danskar bækur sem komið hafa út á ís-
lensku á undanfömum ámm.
TMM 1992:1
21