Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Síða 58

vera algildur mælikvarði á satt og rétt. Þess-
vegna er heimspekin í aðra röndina sam-
keppni og barátta við heilbrigða skynsemi.
Fólk notar það líka gegn heimspekingum
að það sem þeir segja stangist á við heil-
brigða skynsemi.
Samkvæmt almannaskoðun er heimspek-
ingurinn einmitt iðulega á villigötum! Það
er af því að hann sér hlutina frá öðru sjón-
arhorni og ruglar fólk í ríminu. Heimspek-
ingurinn er stundum hróðugur yfir því að
honum hefur tekist að rugla fólk, því að þá
neyðist það til að fara að hugsa upp á eigin
spýtur, hvemig svo sem því tekst það.
Heimspekingurinn vill hafa þau áhrif á fólk
að það velji sér ekki lífsskoðun eftir fyrir-
mælum annarra eða af handahófi. Stundum
öðlast fólk lífsskoðun á svipaðan hátt og
það frelsast til einhverrar sértrúar. Allt í
einu er eins og menn uppgötvi skoðanir sem
áður voru þeim huldar, þeir slá skjaldborg
um þær því þeim fínnst þær veita sér fót-
festu ílffinu. Skoðanimar verða þeim hækj-
ur, án þeirra finnst fólki að það muni missa
jafnvægið. Heimspekin snýst hinsvegar um
að hugsa án þess að vera rígbundinn á klafa
ákveðinna skoðana eða kenninga. Sá sem
hugsar heimspekilega er aldrei fyllilega
bundinn einhverri tiltekinni lífsskoðun.
Og er það þetta sem heimspekingarnir
kenna: Hvemig hœgt er að vera til án þess
að halda dauðahaldi ískoðanir sem maður
hefur ekki hugsað sjálfur?
Hér verður að gera greinarmun á tvenns-
konar heimspeki. Annarsvegar er sú heim-
speki sem stunduð er í háskólum og af fólki
sem hefur það að ævistarfi að fást við fræði
tengd heimspeki sem kennslugrein í há-
skólum. Hinsvegar er heimspeki sem með-
vituð og mótuð hugsun einstaklingsins um
lffið og tilveruna. Hver einasti maður þarf
á slíkri heimspeki að halda til að takast á við
heiminn og sjálfan sig í heiminum og móta
eigin lífsstefnu. Við getum því annarsvegar
talað um skólaheimspeki eða akademíska
heimspeki og hinsvegar um náttúrulega
heimspeki.
Ég held að allar manneskjur séu í upphafi
efniviður í góða náttúrulega heimspekinga,
því mönnum er raunverulega í blóð borið
að gera sér kerfi skoðana, hugmynda og
kenninga um lffið og tilveru okkar í veröld-
inni. Börn eru náttúrulegir heimspekingar
og oft þeir bestu — áður en þau eru farin að
spillast af hleypidómum fullorðinna.
Þannig er heimspekileg hugsun oft eðlileg-
ust. Þessa hugsun sem við köllum heim-
spekilega nýtum við til að setja hffi okkar
markmið. Hver einstaklingur verður að
móta lífsstefnu sína, og ef hann á að geta
gert það á skynsamlegum forsendum, þarf
hann að geta beitt þessari hugsun. Einnig
nýtum við slíka hugsun til að taka ákvarð-
anir og leysa deilumál, til þess að rökræða
skipulega og til að lagfæra og gagnrýna
ýmis kerfí hugmynda og skoðana. Kerfi
hugmynda og skoðana eru mikilvægustu
tæki mannsins til þess að fóta sig í tilver-
unni. Það getur enginn hugsað fyrir annan
mann. Þessvegna stunda allir náttúrulega
heimspeki að vissu marki.
En sannleikurinn er sá að fjöldi fólks fær
aldrei tækifæri til að móta eigin náttúrulega
heimspeki. Fólk er stöðvað eða stöðvast í
því efni einhversstaðar á lífsleiðinni og
sumir mjög snemma. í stað þess að það móti
eigin lífssýn er troðið upp á það skoðunum
og hugmyndum sem það verður rótfast í
48
TMM 1992:1
j