Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Page 110

móti þeim“ (bls. 14). Telpan finnur sig ekki í
hinu nýja umhverfi og verður eiginlega utan-
veltu allan tímann, er stöðugt að hugsa um það
að komast burt á einn eða annan hátt, annað-
hvort heim, hreinlega oní jörðina eða upp á
„íjallið“. Það er einmitt þessi framandleiki sem
veldur bestu og dýpstu þáttum sögunnar, telpan
hverfur inní sjálfa sig og streymir þaðan „auð-
veldlega inn í kýrnar og blómin, mýramar og
fjallið í fjarska“ (bls. 39—40), fremur en fólkið
sem hún nær aldrei neinu sambandi við, nema
þá helst kaupamanninn. Hún þekkir ekki þá
gleði sem allir eiga í sameiningu, heldur aðeins
„þá sem maður á með sjálfum sér... og dregur
á andlitið kyrrlátt, dularfullt bros sem enginn
veit af hverju stafar“ og er „innhverft" (bls. 45).
Fyrri hluti bókarinnar er ótrúlega góður, þeg-
ar telpan er ein í aðalhlutverki með upplifanir
sínar. Sagan hefst á óvæntum samanburði á hafi
og landi, grænar sjávaröldur verða að grasi
grónum hæðum og fuglamir em ekki með haftð
í vængjunum heldur þeytast upp úr jörðinni í
„mjúku grjótregni" (bls. 25). Framandleiki
fyrsta morgunsins í sveitinni lýsir sér í vondu
bragði af skeiðunum, ofbirtu frá mjólkinni og
það stafar „ ... óþægilegum kulda frá skyrinu“
(bls. 17).
Strax á fyrstu síðunum, á leiðinni í rútunni
finnur telpan fyrir dauðanum og forgengileik-
anum sem síðan skjóta reglulega upp kollinum
út alla söguna, eins og mórar úr mýrarkeldum.
Þar er falleg lýsing á bílferðinni sem einskonar
samfelldri kveðjustund, telpan kveður allt sem
framhjá fer, fugla, kletta, hús og fólk og finnst
að ekkert af þessu muni hún sjá aftur, allt muni
deyja um leið og hún fari framhjá því. Og innra
með sér hefur hún stöðuga löngun til dauðans
og daðrar reglulega við hana. Dauðinn er allt
um kring í sögunni og blundar jafnvel undir
henni, oní jörðinni. A áhrifamikinn hátt er hon-
um líkt við ófreskju sem býr í mógröf er dregur
stöðugt andann í litlum loftbólum sem iðnar
svartar pöddur sækja henni uppá yfirborðið (á
bls. 41). Síðar í bókinni andar ófreskjan frá sér
þegar „loftbólur stíga á ýmsum stöðum upp úr
mýrinni“ (bls. 99) í kringum telpuna, og að
lokum kemst kaupamaðurinn í tæri við klær
hennar. Þannig lifir dauðinn stöðugt með sög-
unni og Guðbergur gefur honum, líkt og öðrum
tabúum, skemmtilega einfalda og sjálfsagða
umfjöllun:
Ekkert var jafn yndislegt og það að hugsa um
dauðann á góðviðrisdegi, síðdegis á sunnu-
degi uppi í sveit þegar maður á frí og ekkert
annað að gera mitt í fuglasöng og ilmi af rakri
jörð sem er vaxin þrútnum blómum og
gróðri. Þá er sælast að ímynda sér eigin
dauða í mógröf á meðan náttúran er sveipuð
síðdegiskyrrð og maður er fullur af æsku-
þrótti, órafjarri ímyndunum sínum, ungur og
í blóma lífsins. (bls. 41-42)
Kálfskaflinn
Einn slungnasti þáttur dauðans í sögunni er í
„Kálfskaflanum" eins og ég heyrði tvær bók-
elskar konur í jólaboði kalla tíunda kafla bók-
arinnar, sem er frábærlega skrifaður og gæti í
raun staðið einn og sér, svo heilsteyptur er hann.
Hér birtast öll bestu einkenni bókarinnar í frá-
sögn af heimaslátrun á kálfi í tilefni heimkomu
dótturinnar eftir nýafstaðna fóstureyðingu, sem
rímar vel við slátrunina. Telpan tengist einnig
kálfslífinu þar sem hún varð fyrst til að upp-
götva burð hans, lifir sig sterkt inn í dauða hans
og ímyndar sér síðan sinn eigin á svipaðan hátt.
Krakkar koma af nálægum bæjum til að horfa á
aftökuna og er að henni lokinni boðið að borða
kálfasteikina í hádeginu til þess að geta síðan
hlaupið útá tún til kýrinnar og sagt henni að nú
sé kálfurinn hennar í maga þeirra. Kýrin er
hábaulandi og tryllt af harmi yfir kálfseyðing-
unni og margt er hægt að lesa út úr saman-
burðinum á henni og dótturinni sem þolir ekki
þessa „beljustæla" (bls. 62), en kýlir nýtæmda
vömb sína þess í stað út af kálfakjötinu.
Þama mætast margar sögur svo túlkunar-
möguleikar verða margir, en textinn verður þó
aldrei of einfaldur í táknrænu sinni enda ekki
beinlínis um tákn að ræða, heldur aðeins ein-
100
TMM 1992:1