Morgunblaðið - 23.12.2014, Blaðsíða 30

30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. DESEMBER 2014
Leyfist mér að benda á slæma villu í nýútkominni
bók sem heitir Sálin í borginni og fjallar m.a. um
dýrahald á árum áður.
Það er ljómandi falleg forsíðumynd af laglegri
stúlku með kú. Kýrin er áfergjuleg að hnusa af
heypoka sem stúlkan ber galvösk.
Á bls. 176 í bókinni er textinn með þessari
sömu mynd: stúlka með kýr. En þá þyrftu þær að
vera margar, einungis ein kýr sést á myndinni.
Nú eiga margir í erfiðleikum með beyginguna: kýr – kú – kú – kýr í eintölu.
Fleirtalan er auðveldari: kýr – kýr – kúm – kúa.
Ef JPV ætlar að gefa aftur út myndabók um búskap í Reykjavík væri gott
að höfundurinn treysti sér til að nota móðurmálið rétt.
Ég ólst upp í Hlíðunum og man vel kúasmala Geirs í Eskihlíð en konan var
oftast í flauelspilsi og rak kýrnar á beit þar sem nú stendur Kringlan.
Hlíðabúi.
Erfitt að beygja orðin kýr og ær
Kýr Fallbeyging orðsins
kýr er mörgum erfið.
Velvakandi Svarað í síma 569-1100 frá kl. 10-12 velvakandi@mbl.is
Í Fréttablaðinu þriðjudaginn 16.
desember var frétt sem bar fyr-
irsögnina Ofbeldi og hótanir daglegt
brauð í lífi skólabarnanna. Við sem
störfum í grunnskólum vitum að
þetta er því miður rétt. Ofbeldi er
vaxandi vandamál, vandamál sem lít-
ið hefur verið rætt í samfélaginu og
við því þarf að bregðast með mark-
vissum hætti. Alltof oft berast okkur
sem störfum innan grunnskólans
fréttir af nemendum, starfsfólki og
kennurum sem eru þolendur ofbeldis,
það er af hálfu nemenda sem í raun
hafa ekki getu til að vera í hefð-
bundnu skólaumhverfi. Starfsum-
hverfið sem boðið er upp á í grunn-
skólum er því ekki öruggt. Allir geta
átt von á að verða fyrir grjótkasti,
teknir hálstaki eða slegnir (svo örfá
dæmi séu tekin) af einstaklingum
sem eru hættulegir sjálfum sér og
öðrum.
Réttilega er bent á að í reglugerð
um ábyrgð og skyldur aðila skóla-
samfélagsins segir að allir skólar
skuli hafa heildstæða stefnu fyrir við-
komandi skóla til að fyrirbyggja og
bregðast við líkamlegu, andlegu og
félagslegu ofbeldi og félagslegri ein-
angrun. En svo er til eitthvað sem
heitir veruleiki. Orð á blaði segja lítið
því lausnirnar við ofbeldisfullri hegð-
un eru fáar sem engar.
Kennarar, starfsmenn og nem-
endur eru daglega innan um ein-
staklinga sem þurfa mjög sértæk úr-
ræði en fá ekki. Þessum nemendum
er það eitt ætlað að vera innan veggja
skólans innan um aðra. Stundum
fæst fjármagn til að ráða fullorðinn
einstakling til að fylgja og sinna við-
komandi en oftar en ekki hefur sá
starfsmaður ekki menntun og
reynslu til að vinna með rót hegð-
unarinnar. Einnig eru í skólum
mynduð svonefnd viðbragðsteymi
kennara sem eru sérhæfð í að taka á
ofbeldisfullri hegðun. Sem þýðir að
ofbeldisfull hegðun er að verða sam-
þykkt stærð innan skólanna. Skóla-
fólk er farið að gera ráð fyrir að of-
beldi sé hluti af starfinu sem það er
ekki og á ekki að vera.
Það er heldur engin lausn fólgin í
að þeir sem eru þolendur grófs of-
beldis, hvort sem um er að ræða börn
eða fullorðna, eigi þann eina kost að
mæta til starfa næsta dag líkt og
lausnirnar bjóða upp á í dag. Engar
raunverulegar lausnir eru því til aðr-
ar en að sækja um vistun hjá BUGL
og vona að svo ólíklega fari að málið
fái flýtimeðferð. Því er um að ræða
lausnir sem ganga út á að halda of-
beldinu niðri en ekki að taka á vand-
anum. Í raun er eina raunhæfa lausn-
in sú að bíða þess að viðkomandi
nemandi útskrifist úr skólanum.
Sumir nemendur þurfa sérhæfða
aðstoð heilbrigðiskerfisins, það er
sálfræðinga, félagsfræðinga og geð-
lækna, og það utan veggja skólans í
umhverfi sem er öruggt. Lausn er til
dæmis fólgin í að koma á fót stofnun
sem tekur á móti nemendum sem
sýna tilgreinda og fyrirframskil-
greinda hegðun. Sú stofnun er opin
öllum nemendum og alltaf. Um leið
og ofbeldi hefur átt sér stað er nem-
andanum vísað á þessa stofnun þar
sem unnið er með vandamálið af fag-
fólki í samvinnu við fjölskyldu ein-
staklingsins í umhverfi þar sem líf og
limir annarra liggja ekki undir. Þegar
viðkomandi einstaklingur, í samhengi
við fjölskylduna, er talinn hæfur að
koma aftur í skólann er það gert í ró-
legum skrefum með faglegri aðlögun.
Við höfum í dag meðal annars
stofnun á borð við BUGL. Þar er
unnið frábært starf en því miður er
biðlistinn þangað inn mjög langur og í
raun eru alls staðar langir biðlistar.
Kerfið er alltof lítið og hægvirkt því
vandamálin eru miklu meiri og fleiri
en núverandi kerfi ræður við. Það er
því á óbeinan hátt verið að sam-
þykkja ofbeldi innan veggja skólanna
með aðgerðarleysi.
En fyrsta skrefið er að opna augun
fyrir því að ofbeldi er talsvert í
grunnskólum landsins. Næsta skref
er að vinna að úrlausn. Ástandið er
ekki boðlegt neinum.
Það er von okkar að eitthvað verði
gert í framhaldinu og þar kemur inn
meðvitund um stöðu mála og vilji frá
yfirvöldum heilbrigðis- og mennta-
mála að vinna með börn sem eru
skaðleg sjálfum sér og öðrum. Bolt-
inn er hér með sendur til yfirvalda að
búa svo um hnútana að ofbeldi verði
aldrei samþykkt og að við sem byggj-
um þetta samfélag sitjum ekki og
horfum á þegar einstaklingar sýna
andfélagslega hegðun. Við eigum þar
að auki öll rétt á að starfa í öruggu
starfsumhverfi.
Er ofbeldi í grunnskólum
ásættanlegt?
Eftir Rósu Ingvarsdóttur,
Eyþór Bjarka Sigurbjörnsson,
Þórunni Steindórsdóttur,
Gunnar Björn Melsted, Lilju
Margréti Möller, Íris Reyn-
isdóttur og Elínu Guðfinnu
Thorarensen.
» Alltof oft berast okk-
ur sem störfum inn-
an grunnskólans fréttir
af nemendum, starfs-
fólki og kennurum sem
eru þolendur ofbeldis
Á skólabekk Hér er allt með kyrrum kjörum. Myndin tengist ekki efni greinar.
Höfundar eru í Stjórn Kennarafélags
Reykjavíkur.
Enn ritar formaður
Landssambands veiði-
félaga grein í Morg-
unblaðið 16. desember
sl. og enn snýr hann
málinu á haus. Hann
heldur því m.a. fram að
eldi á laxfiskum á
svæðum, þar sem
heimilt er að ala lax-
fiska efli sumar byggð-
ir, „verði því miður á
kostnað annarra“. Slík
fullyrðing stenst ekki
skoðun.
Atvinnutækifæri
Atvinnutækifæri í
fiskeldi eru mörg og
mikilvæg fyrir þá
landshluta sem hafa
misst veiðiheimildir úr
héraði. Eins og formaðurinn greinir
frá gerði Hagfræðistofnun háskólans
úttekt á efnahagslegum áhrifum á
nýtingu veiðihlunninda og mat árið
2003, að veiðin styddi við 1.100-1.200
störf sem er ágætis niðurstaða. Fisk-
eldi er heilsársstarfsemi sem afhend-
ir fisk til neyslu, aðallega til útflutn-
ings allt árið um kring. Bein störf í
fiskeldi eru nú rúmlega 300 og fer
fjölgandi. Þegar allt er talið með, þ.e.
afleiddu störfin í fiskeldi s.s. slátrun,
pökkun, vinnsla, flutningar, mark-
aðs- og sölumál, menntun, eftirlit o.fl.
eru störfin allt að 600, sem er hrein
fjölgun starfa sem skila miklum
gjaldeyristekjum til þjóðarbúsins.
Þrátt fyrir nokkrar misheppnaðar
tilraunir á sl. 30 árum er sjókvíaeldið
enn ung grein á Íslandi. Vaxandi
áhugi er á fiskeldi, ekki bara sjókvía-
eldi, einnig í landeldi með bleikju og
öðrum tegundum. Hver hefði trúað
því fyrir nokkrum árum að alþjóða-
fyrirtæki eins og Stolt Nielsen hæfi
rekstur í fiskeldi hér á landi og að
slátrun hæfist á Senegal-flúru í jan-
úar næstkomandi?
Strokufiskar
Sagan segir að áhætta vegna
strokufiska frá laxeldi sé tiltölulega
lítil hér á landi og fátítt er að eldislax
veiðist í íslenskum veiðiám sem betur
fer. Í Norðfirði sluppu 2.900 fiskar
árið 2003, 109 veiddust og nokkrir
fiskar greindust af eldisuppruna í
veiðiám á Austurlandi. Af þeim sem
greindust voru þrír örmerktir eld-
isfiskar. Árið eftir veiddust engir
fiskar með uppruna úr eldi. Af þess-
um fiskum er sagan ekki lengri. Í
Patreksfirði sluppu eldislaxar þegar
bátur var að lesta sláturfisk eins og
fram hefur komið í fréttum. Ekki er
vitað hve margir sluppu og engar op-
inberar tölur eru til um fjölda þeirra.
Aðeins ágiskanir sem formaðurinn
hendir á loft, ber sér á brjóst og skor-
ar á framkvæmdastjóra LF að
hrekja þær fullyrðingar sem hann
hefur birt. Væri nú ekki nærtækara
að formaðurinn kæmi sjálfur fram
með gild rök um fjölda sleppifiska í
stað þess að halda á lofti einhverjum
ágiskunum. Ekki svo að skilja að
fjöldi strokufiska skipti höfuðmáli
hér, heldur það að einn
strokulax er einum fiski
of mikið. Engar tiltækar
vísindalegar skýringar
hafa komið fram sem
varpa ljósi á atferli lax-
anna sem sluppu í Pat-
reksfirði. Tilgáta er um
að fiskarnir hafi hangið
við kvíarnar yfir vet-
urinn. Sé það rétt til-
gáta þá þarf að endur-
skoða veiðar á
strokufiski og lögin þar
um. Veiðar eru nefni-
lega þær aðgerðir
manna sem ná til þess
að fanga fiska en ekki
árangurslausar aðgerðir
þar sem veiðimaðurinn
fer heim „með öngulinn
í rassinum“.
Fiskeldislögin
Með stofnun Um-
hverfissjóðs sjókvíaeldis, að frum-
kvæði fiskeldismanna, er skapað
verkfæri til að taka á umhverf-
ismálum og þ.m.t. strokufiski og öðr-
um hugsanlegum áföllum. Fiskeldið á
Íslandi er í einstakri stöðu sem er
öðruvísi en í nágrannalöndunum sem
hafa verið lengst í laxfiskaeldi. Hér á
landi er búið að ákveða hvar á landinu
áhætta er minnst í eldi þegar tillit er
tekið til farleiða laxa og hagsmuna
laxveiðiréttahafa. Svæði fyrir eldi lax-
fiska eru fá á Íslandi; á Vestfjörðum,
Austfjörðum og í Eyjafirði langt frá
helstu veiðiám landsmanna. Í lög-
unum um fiskeldi, sem var breytt sl.
vor, kemur fram að heildarend-
urskoðun þeirra skuli fara fram innan
18 mánaða frá gildistöku lagabreyt-
inganna, þ.e. innan 11 mánaða héðan í
frá. Jafnframt skuli reglugerð um
fiskeldi endurskoðuð. Nú er starfandi
nefnd um eldisbúnað og sækir nefndin
efni og reynslu frá nágrannaþjóð-
unum; Noregi, Skotlandi, Færeyjum
o.fl. löndum. Þá þarf að fara fram
áframhaldandi vinna við verkferla og
vinnulag til að minnka áhættu og slys
í sjókvíaeldi. Fyrsta skrefið í þessari
vinnu var gerð gæðahandbókar fyrir
sjókvíaeldi árið 2013 sem félagið stóð
fyrir.
Sáttahljóð
Nú er lagt til að þessi tvenn hags-
munasamtök taki saman höndum og
fiskeldismenn sýni í verki með því að
styðja við lagaheimild frá því í vor að
aðeins megi nota geldstofna laxa af
norskum uppruna í sjókvíaeldi við Ís-
land. Þannig geta laxeldismenn kom-
ið til móts við veiðiréttahafa og „sýnt
væntumþykju sína fyrir umhverf-
inu“. Fiskeldismenn munu að sjálf-
sögðu mæla með notkun geldstofna
um leið og sýnt verður fram á að hag-
nýting þeirra sé hagkvæm og afföll í
lágmarki. Landssamband fiskeld-
isstöðva er með á prjónunum að setja
í gang rannsókn á hagkvæmni eldis á
ófrjóum laxi. Því tökum við vel í
sáttaboðið og ekki mun standa á fé-
lagsmönnum LF að kanna til hlítar
eldi á ófrjóum laxi.
Eftir Guðberg
Rúnarsson
Guðbergur Rúnarsson
» Fiskeldi er
vaxandi
grein með mikl-
um tækifærum
og komin til að
vera.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Landssambands fiskeldisstöðva.
Úrtölumenn atvinnu-
tækifæra í fiskeldi