Morgunblaðið - 23.12.2014, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. DESEMBER 2014
BÆKUR
Vísindi hafa lengi verið ein undir-
staða velmegunar og hagvaxtar í
vestrænum samfélögum en nýjar
uppgötvanir og kenningar auka
ekki bara lífsgæði og bæta við
þekkingu, þær neyða oft samfélög
til að endurskoða eldri hugmyndir
og gildi. Bandaríski eðlisfræðing-
urinn Lawrence M. Krauss
setti fram eina slíka kenn-
ingu fyrir ekki svo löngu,
þar sem hann ögrar alda-
gömlum hugmyndum um
sköpun alheimsins, bæði
trúarlegum og vísinda-
legum.
Kenningu sem byggist á
því að alheimurinn hafi
orðið til úr engu. Hvernig
má það vera? Því svarar
Krauss í bók sinni Al-
heimur úr engu: Hvers
vegna eitthvað er til frek-
ar en ekkert og má segja
að svörin komi á óvart.
Krauss er í hópi manna
sem standa fremst í
rannsóknum á huldu-
orku og hefur því djúpa
innsýn í þau ferli sem
gætu leitt til myndunar
alheims úr engu.
Metnaðarfull íslensk
þýðing
Bók Krauss um upphaf
alheimsins kom út árið
2012 og nefnist á ensku, A
Universe from Nothing:
Why there is something
rather than nothing. Út-
gáfufélagið Tifstjarnan
stendur að metnaðarfullri
þýðingu bókarinnar á ís-
lensku en vanda þarf til
verks við þýðingar sem
þessarar. Bókin er sú
þriðja sem Tifstjarnan ís-
lenskar en áður hafa
komið út bækurnar
Máttur tómarúmsins eft-
ir Lisu Randall, með
inngangi eftir dr. Svein Ólafsson,
og Skipulag alheimsins, eftir
Stephen Hawking og Leonard
Mlodinow.
Baldur Arnarson, sem bæði
stýrir forlaginu og er einn þýð-
enda, segir að upphaf þessa metn-
aðarfulla verkefnis að þýða vís-
inda- og fræðirit yfir á íslensku
megi rekja til haustsins 2010. „Þá
ákváðum við dr. Einar H. Guð-
mundsson, prófessor í stjarneðl-
isfræði við Háskóla Íslands, að
þýða í sameiningu bók Stephen
Hawking og Leonard Mlodinow,
Skipulag alheimsins. Leiðir okkar
höfðu þá legið saman þegar ég
þýddi bókina Dögun vetnisaldar,
eða Planet Hydrogen, sem kom út
2008. Ætlunin var að gefa bókina
út vorið 2011 eða um hálfu ári eftir
að hún kom út á ensku. Það kom
svo í ljós að ekkert þeirra fjögurra
forlaga sem við
leituðum til höfðu
áhuga á að gefa út
þýðinguna, þrátt
fyrir að bókin Saga
tímans eftir Steph-
en Hawking sé lík-
lega vinsælasta rit
sinnar gerðar sem
komið hefur út á ís-
lensku.“
Þá voru góð ráð
dýr að sögn Baldurs
sem taldi þann kost
vænstan að stofna
eigið útgáfufélag um
þýðinguna. „Bókinni
Skipulag alheimsins
var vel tekið og seldist
fyrsta upplagið upp
fyrir jólin 2011. Bókin
var svo endurútgefin í
janúar 2012 og hefur
bróðurpartur þess
upplag selst.“
Samstarfið við
fræðimenn
Baldur segir vís-
indalegan bakgrunn
sinn takmarkaðan.
Því velji hann sér til
samstarfs vís-
indamenn sem eru í
fremstu röð í við-
komandi greinum á
Íslandi. Það sé gert
til þess að þýðing-
arnar uppfylli ströng-
ustu kröfur. „Þýð-
ingar sem þessar
verða ekki til án sam-
starfs við sérfræðinga.
Mitt hlutverk er að tryggja
að bækurnar séu sem aðgengileg-
astar og skrifaðar á sem bestu
máli án þess að merkingu sé rask-
að. Þetta samstarf hefur verið lær-
dómsríkt en ég hef til dæmis lært
mikið af samvinnu við Einar H.
Guðmundsson, enda hefur hann af-
burðafærni í því að miðla flóknum
hugmyndum á sígildri íslensku.“
Sumarið 2012 bárust þau stór-
tíðindi úr heimi eðlisfræðinnar að
vísindamönnum við Stóra sterk-
endahraðalinn í Genf hefði tekist
að staðfesta tilvist Higgs-
eindarinnar eftir hálfrar aldar leit.
Af því tilefni þýddi Baldur í sam-
starfi við Svein Ólafsson, vísinda-
mann við Háskóla Íslands, stutta
bók Lisu Randall sem nefnist
Máttur tómarúmsins. „Sú bók var
með stuttum inngangi eftir Svein
en við höfðum þá gert drög að
frumsömdu verki um sögu
öreindafræðinnar sem kemur
kannski einhvern tímann út. Bók
Randall er eins og smáskífa, stutt
kynning á hugmyndum. Hún er
því ekki af sama toga og hinar
tvær bækur Tifstjörnunnar.“
Alheimurinn úr engu
Bókin Alheimur úr engu átti að
koma út í fyrrahaust en af óviðráð-
anlegum ástæðum urðu tafir á út-
gáfunni. „Ég fékk þá Sævar Helga
Bragason, ritstjóra Stjörnu-
fræðivefsins, og vin minn Svein
Ólafsson til að þýða bók Krauss
með mér og höfðum við dr. Gunn-
laug Björnsson, rannsóknaprófess-
or í stjarneðlisfræði við Háskóla
Íslands, okkur til halds og trausts
enda er hann hér á heimavelli. Við
Sævar Helgi þurftum að hafa þá
Gunnlaug og Svein með okkur til
aðstoðar, enda er hvorugur okkar
vísindamaður.“
Í bókinni Alheimur úr engu er
Krauss annars vegar sem vís-
indamaður í fremstu röð að leggja
fram heimsmynd sína út frá nýj-
ustu kenningum heimsfræðinnar
og tengir þær við eigin rann-
sóknir. Hins vegar færir höfundur
rök fyrir því að ekki þurfi að hafa
komið til skapari við sköpun al-
heimsins.
„Sú hlið kann að vera hvað um-
deildust. Krauss ræðst þar til at-
lögu gegn bókstafstrúarmönnum í
Bandaríkjunum. Slíkir menn eiga
ekki upp á pallborðið á Íslandi,
enda erum við frjálslynd þjóð. Ég
er alinn upp við kristna trú og ber
virðingu fyrir trúarbrögðum. Ég
tel vafasamt að smækka trúar-
brögð á þann veg sem Krauss ger-
ir.“ Varðandi það hvernig alheim-
urinn getur orðið til úr engu segir
Baldur að Krauss byggi þar á
merki hefð. „Krauss fer yfir hina
miklu vísindalegu sigra 20. aldar
þegar sönnur eru færðar á út-
þenslu alheimsins, að vetr-
arbrautin sé aðeins ein hundraða
milljarða og að alheimurinn eigi
upphaf í ofurheitum miklahvelli.
Hann útskýrir síðan hvernig rúm
og efni verður til við útþenslu al-
heimsins og hvernig rannsóknir
sýna fram á að launeindir geti
birst sjálfsprottið úr tóminu. Í sem
fæstum orðum er þetta bak-
grunnur þeirrar kenningar hans
að alheimurinn hafi orðið til úr
engu. Sú kenning hefur aldrei ver-
ið útskýrð svo ítarlega á íslensku
áður.“
Bók fyrir alla fróðleiksfúsa
Einhver kynni að halda að bók
Krauss væri aðeins fyrir hámennt-
aða vísindamenn. Baldur segir
þetta þvert á móti alþýðlegt rit.
„Ég tel að þessi bók sé fyrir alla
og þar á meðal guðfræðinga og
heimspekinga, sem ég vona að
muni stinga niður penna og gagn-
rýna þessa bók núna þegar hún er
komin út á alþýðumáli, á íslensku.“
Baldur segir skilninginn aukast
eftir því sem bókin er lesin oftar.
„Það er oft með rit af þessum toga
að gera þarf fleiri en eina atrennu.
Vinur minn, sem er doktor í efna-
fræði, hefur lesið bókina Saga tím-
ans þrisvar með nokkurra ára
millibili og segir skilning sinn á
efninu aukast í hvert sinn. Bók
Krauss er að lýsa því sem fram fer
í eldlínu vísindanna og til þess að
skilja efnið skilningi leikmanns
þarf að gefa sér góðan tíma. Það
hjálpar til að lesa bækurnar Sögu
tímans og Skipulag alheimsins eft-
ir Hawking. Með tilkomu netsins
er hægt að afla sér upplýsinga um
allt sem fjallað er um í bókinni og
nálgast fyrirlestra Krauss um efn-
ið.“
Líkt og Baldur bendir á er bók-
in tvískipt. „Í síðari hlutanum tek-
ur Krauss fyrir þær hugmyndir
sem mótað hafa afstöðu margra
manna til þess hvort skapari hafi
komið öllu af stað. Þann hluta bók-
arinnar ættu allir að geta skilið og
lesið sér til gamans. Einstaka kafl-
ar eru þyngri en það kemur ekki
að sök þótt lesandinn skilji ekki
allt sem þar kemur fram til fulls.
Ég geri það ekki sjálfur. Til þess
þarf til dæmis að skilja afstæð-
iskenningu Einsteins og skammta-
fræðina djúpum skilningi og það
er auðvitað ekki á færi allra.“
Unnið af hugsjón og áhuga
Baldur segir útgáfuna fyrst og
fremst sprottna af áhuga hans á
að miðla hugmyndum og taka þátt
í framlagi til hugmyndasögu Ís-
lendinga. „Markmiðið er að bækur
Tifstjörnunnar komi út annað
hvert ár, ef vel gengur. Við vinnslu
þeirra er leitað til bestu manna
eins og þegar Lærdómsritin eru
gefin út. Á vissan hátt eiga þessar
bækur að vera viðbót við Lær-
dómsritin.“
Um útgáfu Tifstjörnunnar hefur
skapast traustur hópur þýðenda
og vísindamanna. Baldur segist
hafa lært það af þýðingu þessara
bóka að margt sé enn óvitað í vís-
indum. „Til voru vísindamenn und-
ir lok 19. aldar sem héldu því fram
að sígild eðlisfræði væri að komast
á leiðarenda. Fáum árum síðar
setti Einstein fram takmörkuðu af-
stæðiskenninguna. Þetta er vert að
rifja upp þegar bók Krauss er les-
in. Hugmyndir hans eru stór-
brotnar en það á eftir að koma í
ljós hversu lífseigar þær verða.“
Hvernig alheimurinn varð úr engu
Morgunblaðið/Júlíus
Boðakapur „Ég tel að þessi bók sé fyrir alla og þar á meðal guðfræðinga og
heimspekinga,“ segir Baldur Arnarson sem þýtt hefur verk Krauss.
Komin er út á vegum útgáfufélagsins Tifstjörnunnar
íslensk þýðing á bók bandaríska eðlisfræðingsins
Lawrence M. Krauss um upphaf alheimsins
TÖLVUDEILD - ÁRMÚLA 11 - SÍMI 568 1581
www.thor.is
ÞÓR HF - UMBOÐSAÐILI EPSON Á ÍSLANDI Í MEIRA EN 30 ÁR
14.00
0
EPSO
N Exp
ressio
n
Home
XP-32
2
,-
EPSON EXPRESSION HOME XP-322
Einfaldur og þægilegur þráðlaus heimilisprentari
Fjölnotatæki (skanni, ljósritun og prentun)
4 Hylki - Hentar í ljósmyndir & texta.
Þráðlaus og einfaldur í notkun
Prentar allt að 33 bls á mín (15 bls í lit á mín).
Allar helstu skipanir á skjá.
Hagkvæmur í rekstri.
Epson Expression Photo XP-760
Hágæða þráðlaus ljósmyndaprentari
Fjölnotatæki (skanni, ljósritun og prentun)
6 Hylki - Hentar sérstaklega vel í hágæða ljósmyndir.
Þráðlaus (fjöldi aðgerða í boði í iPrint appi)
Prentar allt að 32 bls á mín (bæði í lit og svörtu).
Kortalesari & blæðandi útprentun
Prentar báðum megin á pappírinn.
Allar helstu aðgerðir á stórum snertiskjá.
34.00
0
EPSO
N Exp
ressio
n
Photo
XP-76
0
,- ,-
11.50
0LW
-400
,-
8.500
LW-40
0
EPSON Límmiða prentarar
145.0
00E
B-X18 ,-
EPSON Skjávarpar í miklu úrvali
Mikið úrval af EPSON ljósmyndapappír og bleki!