Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.12.1993, Qupperneq 54

Tímarit Máls og menningar - 01.12.1993, Qupperneq 54
einstaklingum og þess sem gerir það að verkum að hægt er að flokka þá saman. Til dæmis greindi hann í sundur hinn einstaka mann og það sem gerir hann að manni þ.e. hið almenna hugtak maður eða mennska. Deiluefni guðfræðinganna var hvort al- mennu hugtökin ættu sér sjálfstæða tilvist sambærilega við tilvist einstaklinganna. Þeir skiptust í tvo hópa, raunhyggjumenn eða realista, sem triíðu á sjálfstæða tilveru almennu hugtakanna og nafnhyggjumenn eða nómínalista, sem trúðu því að hugtökin væru aðeins aðferð manna til að skilja veru- leikann sem einungis saman stendur af ein- stökum hlutum. Vilhjálmur frá Ockham var helsti fulltrúi nafnhyggjunnar. Um hann má fræðast tals- vert í grein sem Eyjólfur Kjalar Emilsson birti fyrir nokkrum árum í TMM (85:2). Hugmyndir þessa merka heimspekings virðast hafa haft mikla þýðingu fyrir þróun vestrænnar hugsunar, þar sem þær voru áfangi á leiðinni frá aristótelískri guðfræði miðalda, eða skólaspekinni, sem reyndi að fella alla þekkingu mannsins í eitt kerfi þar sem guðfræði skipaði öndvegi og veitti svör við öllu. Með því að hafna tilveru almennra hugtaka nema sem orða og gera ráð fyrir að aðeins séu til einstaklingar og einstakir hlutir og að eiginleikar þeirra séu einstakir líka, var Ockham að gera beina skynjun á veruleikanum að grundvelli þekkingar en ekki skynjun á eiginleikunum eins og fyrirrennarar hans. Það kann að virðast einkennilegt við fyrstu sýn, en fyrir Ockham vakti að sýna meðbræðrum sínum að hugmyndin um sjálfstæða tilvist almennu hugtakanna eða eiginleikanna væri andstæð trúnni á Guð, því að með henni væri gert ráð fyrir því að Guð væri fjötraður af þeim reglum sem hann setti heiminum sjálfur. Ockham gerði aftur á móti ráð fyrir almáttugum Guði sem væri frjáls til að breyta þeim reglum sem hann setti heiminum. Þetta viðhorf kemur víða fram í verkum Rabelais m.a. þar sem sagt er frá fæðingu Gargantúa. Móðir hans gengur með hann í ellefu mánuði og að lokum fæðist hann í gegnum eyrað en þá segir Rabelais að það sé hægt því „Guði er ekkert ómáttugt“ (bls. 30) en hugmynd þessi kemur nánast beint frá Ockham. Af þessu leiðir einnig að spádómar stríða gegn hugmyndinni um frjálsan Guð. Ef eitthvað er ákveðið fyrir fram þá er Guð ekki frjáls til að breyta því, en gagnrýni á spádóma kemur víða fyrir í bókum Rabe- lais eins og fyrr hefur verið getið. Það skiptir máli í þessu sambandi að Rabelais er vísindamaður á mælikvarða síns tíma. Samning tröllasagna var á engan hátt aðalstarf hans. Hann var læknir, kenndi læknisfræði og gaf út skýringar og þýðing- ar á verkum forngrísku læknanna Hippó- kratesar og Galenosar, en verk þeirra voru að berast til Vesturlanda á hans dögum. Þetta er athyglisvert vegna þess að hug- myndir Ockhams leggja grunninn að nú- tímavísindum. Eins og aðrir skólaspek- ingar gerði hann ráð fyrir því að þekking yrði fyrst og fremst til við að skoða hinn efnislega veruleika en ólíkt þeim þá taldi hann ekki að eiginleikarnir sem uppgötvuð- ust þannig og væm fyrirbæmm í heiminum sameiginlegir ættu sér sjálfstæða tilvist. Sjálfstætt eðli hlutanna er ekki til, aðeins einstakir eiginleikar hinna einstöku hluta sem gera okkur þó kleift að flokka þá sam- an. Afraksturinn var mun sveigjanlegri heimsmynd. Sem dæmi má taka að þó allir menn sem maður rekst á, eða hefur spumir A 52 TMM 1993:4
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116

x

Tímarit Máls og menningar

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.