Tímarit Máls og menningar - 01.12.1993, Blaðsíða 112

að rota. Allt vill lagið hafa. Brýna áður en
bitið er farið úr. Aldrei að vinna með bitlausu
eggjárni. Leggja ekki of mikið fyrir. Skára
lipurt (bls. 21).
í Iok ljóðsins segir ljóðmælandi frá því, að
löngu síðar á ævinni þar sem hann situr í dóm-
arasæti, verður honum á að hugsa um menn sem
flytja mál sitt af offorsi: „Ljótt er að sjá hann
rota svona. Hefur hann ekki lært að brýna?“ Hér
kemur glöggt fram að lengi býr að fyrstu gerð
og eitt af því áhugaverðasta í Bemskumyndum
er virðing fyrir lífsbjörginni og ýmsum gömlum
dygðum sem því miður virðist á nokkru undan-
haldi í neysluglöðu þjóðfélagi nútímans. Ljóðið
„Dauði“ íjallar um slátrun lambanna á haustin.
Því verki er lýst sem nokkurs konar helgiathöfn.
Það hefst á þessum spámannlegu setningum:
„Dauðinn var hluti daglegs lífs. Án hans varð
ekki lifað“ (bls. 15). Skepnurnar voru deyddar
ekki drepnar og „Á slögtunardeginum hvíldi
hátíðarblær . . . Orðin skyldu og hæfa þeirri
lotningu sem mönnum bar að sýna lífsbjörg-
inni, lifandi sem dauðri." Þetta ljóð vekur upp
ýmsar þarfar spurningar varðandi umfjöllun um
dauðann í samfélagi nútímans. í dag er dauðinn
að verða feimnismál en ekki lengur eðlilegur
hluti lífsins eins og fyrir hálfri öld.
Mörg ljóðanna í Bemskumyndum lýsa þroska
sem ljóðmælandinn öðlast í glímu við ýmis
siðferðileg vandamál. Ljóðið „Sandmaðkur“
lýsir ljúfsárri endurminningu úr bernsku. Þar
segir frá því er hann grefur sandmaðk í beitu og
vill ólmur komast á sjó með föður sínum þegar
hann kemur heim úr vinnunni. Þegar faðir hans
segir að það sé ekki sjóveður verður hann svo
sár og reiður að hann hendir maðkaboxinu í
sjóinn og nagar sig svo í handarbökin daginn
eftir þegar blíðviðri er og faðir hans býður
honum á sjó með sér. Þetta er sígilt dæmi um
viðbrögð barns sem fær ekki vilja sínum fram-
gengt og grípur til vanhugsaðra aðgerða sem
koma því sjálfu í koll. í ljóðinu „Hrafnar" segir
frá þeim átakanlega atburði þegar hrafnar drepa
tvö nýfædd lömb fyrir ungum fjáreiganda,
raunar fyrstu lömbin sem Finnur eignast. Hann
kemur aðeins of seint á vettvang og aðkoman er
ekki falleg:
Tveir hrafnar voru á vappi í kringum ána,
benmávar. Lafmóður kom ég þar að sem
Drífa mín stóð með hildirnar lafandi yfir
tveimur lömbum. Þau lágu á hlíðinni (svo),
hálfköruð með gapandi augntóttir, fjárstofn
minn andvana. Kvíðajarmur í ánni, sultar-
krunk í hröfnunum tveimur álengdar.
Ég bar lífvana lömbin mín heim með ána
á hælum mér. Geigurinn var orðinn að heift-
arfullu hatri. Ég sór í huga mér að þennan
fugl skyldi ég drepa, drepa drepa drepa, hvar
og hvenær sem ég næði til hans (bls. 38).
í ljóðinu „Ódæði“ er hinni grimmilegu hefnd
lýst er Finnur ásamt tveimur öðrum strákum
grýtir hrafnshreiðrið og drepur ungana til að
svala óslökkvandi hefndarþorsta sínum. Þetta
„ódæði“ gleymist ekki eins og segir í ljóðinu:
„Undir niðri kvikar ódæðið, kemur sjaldan
upp“ (bls.39). Þessi tvö síðastnefndu ljóð vekja
til umhugsunar um eðli grimmdar og ofbeldis.
Sá sem lætur stjómast af hefndarhug, fremur
verknað sem hann getur ekki aftur tekið og
kvelst af samviskubiti alla ævi. Það er því of-
beldismaðurinn sem þarfnast mestrar vorkunn-
ar þegar allt kemur til alls. Út úr þessum ljóðum
má lesa þann boðskap að æðsta dygðin sé að
stjóma skapi sínu, þótt erfitt sé að sætta sig við
að vargfugl ríft í sig fjárstofn manns.
Bernskumyndir er áhugaverð bók fyrir
margra hluta sakir. Hún veitir innsýn inn í
veröld sem var. Höfundur lýsir harðri lífsbaráttu
og nægjusemi liðinna kynslóða, seiglu þeirra og
nýtni. Virðing var borin fyrir lífinu og lífsbjörg-
inni sem sést t.a.m. á því hvemig lömbum var
slagtað á haustin og hvernig gömul mjólkurkýr
er kvödd eftir dygga þjónustu (sbr.,, Kýrin leidd
úr fjósi“). Hinu er ekki að leyna að afstaða fólks
til hlutanna afmarkast fyrst og fremst af því
hvort þeir nýtist til framfærslu eða ekki. Það fer
ekki mikið fyrir fagurfræðilegum vangaveltum
eða andlegheitum — aðaláherslan er á afkom-
unni. Það virðast helst vera ömmurnar sem sjá
um að miðla menningararfmum til afkomend-
anna, hvort sem það er trúararfurinn eða bók-
menntimar. Og það er ekki nema hálf öld síðan
þetta var og það er ekki nema von að Finnur
Torft spyiji þegar hann reikar um æskuslóðimar
í dag þar sem áður var blómleg byggð: „Ættin
110
TMM 1993:4