Tímarit Máls og menningar - 01.12.1993, Blaðsíða 55

af, séu með munninn fyrir neðan nefið er
það ekki útilokað að einhvers staðar séu til
menn sem hafa nefið fyrir ofan munninn.
Almennar yrðingar um heiminn, eins og sú
að allir menn hafi munninn á tilteknum
stað, geta ekki orðið að lögmáli því þá er
verið að takmarka frelsi Guðs. Þetta opnaði
leið fyrir viðhorf sem einkennir nútímaleg
vísindi, þ.e. efi um að fyrirfinnist endanleg
lögmál en samt sem áður trú á gildi þess að
leita þekkingar á heiminum með beinum
athugunum á honum.
Rabelais virðist mótaður af þessu við-
horfi, enda var það ríkur þáttur í hugsun
húmanista sextándu aldar. Setur það mjög
svip sinn á sögur hans því hann getur gert
ráð fyrir söguheimi þar sem ekki gilda þau
náttúrulögmál sem Guði hefur enn ekki
þóknast að brjóta í þessum heimi. Þetta
kemur t.d. fram í því að risar hans eru
stundum nógu litlir til að ferðast um stræti
borga en stundum svo stórir að í munni
þeirra eru víðlend héruð, jafnvel heilu
heimamir (bls. 283-5). Nafnhyggjan gefur
hugmyndaflugi hans sem sagt ótakmarkað
frelsi.
Það er einnig freistandi að ætla að orð-
gnóttin sem setur svo sterkan svip á stíl
Rabelais sé sprottin af sömu rót. Orðin eru
leiðin að veruleikanum eða öllu heldur það
er í gegnum þau sem hægt er að nálgast
hann og fá aðra til að nálgast hann. Orða-
flaumurinn er ekki innantómur því hvert
nýtt orð sem notað er um sama hlut dregur
fram nýja eiginleika hans. Gott dæmi um
þetta em upptalningar sem koma víða fyrir
í verkum Rabelais, t.d. í fyrmefndum kafla
um kirkjuklukkurnar í Varennes. Þar em
talin upp öll hugsanleg lýsingarorð sem
nota mætti um typpi, fyrst þau sem eiga við
lim sem er í „starfhæfu" ástandi (bls. 383-
Fran?ois Rabelais.
5) og síðan þau sem eiga við þann sem er
það ekki (bls. 390-2).
Kátleg speki
Eins og lesendur em væntanlega búnir að
átta sig á, er að finna í verkum Rabelais
óvenjulega blöndu af mikilli þekkingu og
húmor sem ekki neitar sér um að skopast að
kynferðismálum og jafnvel líkamlegum úr-
gangi á hátt sem flest okkar myndu kalla
grófan. Rabelais býr yfir sömu þekkingu og
þeir samtímamenn hans sem tóku þátt í
þeirri miklu endurreisn mannlegra fræða
sem fram fór á sextándu öld og við kennum
við húmanisma. Einn helsti heimildamaður
Rabelais var Erasmus frá Rotterdam og
reyndar skrifuðust þeir á.
Þó húmanistarnir hafi flestir talið hlátur-
inn af hinu góða, gekk enginn þeirra jafn
L
TMM 1993:4
53