Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.12.1993, Blaðsíða 85

Tímarit Máls og menningar - 01.12.1993, Blaðsíða 85
„einsog himinglöð dvergnorn“, í kirkju- garð (hann sækir slíka staði raunar heim á öllum áfangastöðum sínum): Gaddar á gráu hliði, grár steinveggur, grár himinn yfir: og hefur tekið við sálum þessa fólks sem liggur hér undir fargi moldar og steina. Stundum verður mér hugsað til þess hvort himingólfið þoli allan þennan fjölda sem hefur safnast saman þarna uppi gegn- um tíðina, og komi sprunga í gólfið taki að rigna eða snjóa löngu dauðu fólki og kannski dýrum líka. Ég sé fyrir mér þessa dökku iðandi skýflóka sem nálgast jörðina hratt einsog engisprettuplága, svo opnast óteljandi skærrauðar fallhlífar úr englasilki og byrgja sólu. (107-108) Þessi makalausa andhverfa upprisumynda er eitt af mörgum dæmum um ferð í neðri heim í þessu verki Gyrðis. Oft er sigið eða kafað eða hugsað niður í ríki svefns eða dauða. Ef bera á snúning mylluhjólsins milli náttúru og yfimáttúru í Myllunni sam- an við ámóta hreyfingu í Svefnlijólinu, þá verður að hafa í huga að yfirnáttúra Gyrðis er oftast undirheimur, en jafnframt að þau djúp eru kvik af ,,líft“, hversu annarsheims- leg sem þau virðast. En verkin tvö eiga það sameiginlegt að loka hringjunum milli lífs og dauða, náttúm og yfimáttúru, vöku og draums; þau neita okkur um ,,skynsamleg“ skil þama á milli. Slík höfnun er eitt aðal- einkenni fantasíu sem bókmenntaforms og veldur því að innan hennar getur dauði runnið saman við líf, rökleysan saman við röklegt tungumál. Hringurinn eða hjólið er í senn gmnn- mynd og hreyfilögmál beggja skáldsagn- anna og mun ég einbeita mér að þeim hér í lokin — ekki síst vegna þess að þetta lög- mál varðar einnig beinlínis eðli texta- tengsla. Ég hef þegar ýjað að því hvemig hreyfing mylluhjólsins á sér samsvörun í ferðalagi Svejhhjólsins\ sagan fer í hring og tengist þannig ýmsum hringuðum skáld- verkum sem bíta í skottið á sér á svipaðan hátt. Þó að Svefnhjólið sé ekki hestlaus saga, má segja að í stað gæðinganna hans Jósteins skapi Gyrðir aðra hringmynd eða hjól, nefnilega hjólhest sögumanns, mótor- hjól sem hefur raunar breyst í reiðhjól í síðasta söguhluta. Þar gefur að líta annað endurskapað bókmenntaatriði, þegar sögu- maður reiðir stúlku á hjólinu sem leið ligg- ur í kirkjugarðinn, þótt hann sé fremur sakleysislegur Myrkárdjákni og hún raunar bíræfin skotta. Titill verksins vísar þó ekki fyrst og fremst til þessa hjólhests heldur til ferða sögumanns fram og aftur yfir landa- mæri svefns og vöku — eða lífs og dauða. Og þar á milli fer hann um lög fremur en láð; fyrst í baðkarinu en síðan í sjófömm: einkennilegri duggu sem er „einsog sykur- kar í yfirstærð" (117), og að lokum segl- skipi sem hann vonar að sé ekki fleyið hans Ódysseifs (142). „Svefnhjól" býr því yfir mjög víðri skírskotun til söguheimsins, rétt eins og myllan í sögu Boruta. Myllan er lífs- og örlagahjól, en þegar Marsella deyr „hætti myllan á Barði að snúast. Með vængjum hennar hafði lífs- hjólið undist upp. En í stofu Barð-Helga stóð nú vagga og kista“ (63). Nýtt líf sprett- ur af dauða þótt Barð-Helgi hafi örvænt í fyrstu; hinsvegar er það kaldranalegt að hann skuli skömmu síðar fá Mýramóra til að knýja mylluna. Myllan er hjól dauðans ekki síður en uppskerustöð lífsins og jafn- framt tákn heimsmyndar sem leitast við að hringa saman mótsagnir veraldlegra og yfirskilvitlegra afla. Hringurinn er kannski margbrotnasta TMM 1993:4 83
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.