Tímarit Máls og menningar - 01.12.1993, Blaðsíða 102

þær er ekki hægt að rökstyðja og það er
jafnvel ekki æskilegt.
Listin að vaða elginn
Oft vill vera á tímum umbrota og formbylt-
inga að höfundur grípi til þeirrar aðferðar í
skáldskap sem hægt væri að kalla flæði, en
óvitrir segja að það sé vaðall. Skáld leita að
nýjum formum í orðaflæðinu og að nýrri
tjáningu í talmáli. Hið nýja finnst ekki í
formfestu ritmálsins fremur en nýtt þjóðfé-
lag verður mótað og endurskapað í yfir-
byggingu þess. Byltingin kemur að neðan,
úr því sem er loðið eða í ætt við óskapnað-
inn, í honum er formgnóttin. Orðflæði þarf
ekki að vera leit að nýjum frásagnarmáta,
heldur að tilbrigðum við uppruna sagna-
brunnsins (ef hann er þá til), eða það er
eitthvað á borð við t.d. að hlusta á umrótið
sem verður í huganum ef saga er lesin í
hljóði.
Öðru máli gegnir þegar um bókmennta-
fræðing er að ræða, orðflæði hans ber sjald-
an vitni um, að hann leiti nýrra forma í
efninu sem hann tekur til meðferðar. Venju-
lega styðst hann við formúlu frá öðrum eða
fyrirmyndir úr annarri umfjöllun, slengir
efninu saman og falsar textann til að breiða
yfir ósjálfstæði sitt. Hann reynir að sanna
mál sitt og skoðanir með því að halla máli
annarra. Þannig er hann ekki hlutlaus gagn-
vart viðfangsefninu, hann stundar ekki
fræði, hann gengur á vit fordóma og ósk-
hyggju og honum ferst svipað og áður
nefndum skólagengnum pörupiltum. Al-
gengt er að fræðingar fjalli ekki um bækur
í bókmenntagreinum sínum, þeir taka
ádeiluskáld sér til fyrirmyndar og deila á
efni og gerð umræddra bóka, líkt og skáldið
deilir á samfélagið. Þar af leiðandi geta þeir
ekki brotið neitt til mergjar og lagt hug-
myndir bókanna fyrir lesendur. Þeir gera
engan greinarmun á skáldskap og fræði-
mennsku og hafa ekki fengið æfingu í rit-
könnun og fæla lesendur frá eða laða þá að
bókinni eftir sínum duttlungum. Venjulega
koma íslenskir gagnrýnendur fram sem
eins konar lesendafælur.
Dæmi um hvemig Kristján B. Jónasson
s'engir öllu saman er þegar hann segir:
„Og landslagsarkitektinn sem aldrei var
annað en gengi af unglingum er þar með
kominn í hóp með norrænum barnabók-
menntum, kvennapólitík, uppgjafakomm-
um, spænskum falangistum, íslensku
valdakerfi og síðast en ekki síst eðli ís-
lensku þjóðarinnar (hvað ætli Guðbergur
hafi skilgreint eðli íslensku þjóðarinnar
oft?) auk íslenskra rithöfunda, bókmennta-
fræðinga, bændaþjóðfélagsins og hans eig-
in flekkleysi, því allt fær hér sinn dágóða
skammt.“
Þetta er þó ekkert samhengislaust raus.“
Ekki er ljóst hvort hann á hér við fræði-
mennsku sína eða rausið í Guðbergi.
Kannski slær hann varnagla í síðustu setn-
ingunni, ef einhver skyldi efast um upptaln-
ingu hans og heillyndi og fara að glugga í
bókina sem hann fjallar um til að nálgast
hið sanna. Sá sem les bók Kristínar veit að
hann falsar, líklega til að upphefja sig. Oft
er erfitt að greiða úr flækju hans, en það
væri of auðvelt að útskýra greinina með
því, að hún sé skrifuð af óvild, að ungan
mann langi að taka þátt í strengleik sem
aðrir hafa leikið margoft á fussum-fei-fiðl-
urnar sínar eða á luntalúturnar. Þó væri
óheiðarlegt að neita, að þeim sem þetta
skrifar finnst kræla á fordild í greininni,
keimlíkri þeirri sem kom frá brjóstvitinu og
100
TMM 1993:4