Tímarit Máls og menningar - 01.12.1993, Blaðsíða 111

ein síða, er réttast að kalla þá örsögur en það
form hefur verið að ryðja sér til rúms í auknum
mæli í íslenskum bókmenntum hin síðari ár.
í Bernskumyndum leitar Finnur Torfi Hjör-
leifsson uppruna síns. Hugurinn reikar rúma
hálfa öld aftur í tímann, myndir og atvik vakna
til lífsins og knýja höfundinn til frásagnar um
líf sem einu sinni var lifað en nú eru þjóðlífs-
breytingamar svo örar að þeim fækkar stöðugt
sem hafa einhverja innsýn í líf forfeðra sinna.
Það kemur fram að höfundur er fæddur á gor-
mánuði 1936 og heitir í höfuð afa síns sem fórst
síðsumars sama ár, þ.e. skömmu áður en höf-
undurinn er í heiminn borinn, sbr. ljóðið „Nafn-
ar mínir“ (bls. 9). í öðm ljóði sem nefnist
„Nafni þinn hefði kunnað“, er því lýst á áhrifa-
ríkan hátt hvað nafn skiptir miklu máli fyrir
þann sem er látinn heita í höfuðið á einhverjum.
Gerðir hans og eiginleikar em alltaf vegnir og
metnir í samanburði við þann sem heitið er eftir
og það er vandlifað ef sá hinn sami var afburða-
maður til orðs og æðis eins og nafni Finns í
áðurnefndu kvæði:
Ávallt var nafni minn nálægur. Þetta hefði
nafni þinn kunnað, var sagt þegar ég gat ekki
splæst saman enda. Hann hefði ekki verið
lengi að þessu hann nafni þinn, fékk ég að
heyra, ef ég var seinn að stokka upp eða beita.
Og ef mér sinnaðist við mann: Hann var ekki
að erfa það hann nafni þinn, þótt honum
rynni í skap.
Þannig skapaði nafni minn veröld mína,
þótt hann væri löngu látinn (bls. 30).
En það em fleiri áhrifavaldar í lífi drengsins en
nafnar og forfeður. Hann á tvær ömmur á líft
sem veita honum nokkra innsýn í þá veröld sem
eitt sinn var. Önnur kennir honum bænir og
guðsorð sem hann sofnar út frá á kvöldin:
Ég minnist þess ekki að aðrir væru nokkm
sinni nærri þegar ég var að sofna á kvöldin.
Amma var lágvær þegar hún kenndi mér
bænimar, og Guð lét ekkert til sín heyra, og
það var óendanlegur friður (bls. 18).
Hin amman er geftn fyrir skáldskap og bækur,
hún býr annars staðar en kemur í langar heim-
sóknir öðru hverju og hefur ofan af fyrir sér og
öðmm með því að spinna lopa og syngja kvæði
af köppum og kóngum eða eins og segir í eftir-
farandi texta sem heitir „Spuni“:
Áleitin er myndin af Gróu ömmu við rokk-
inn. Við hlið sér hefur hún opna bók. Þessi
smávaxna kona, sem hafði átt tylft bama og
búið í koti, gerir nú víðreist um hallir. Um
stund gleymi ég mér við myndir af annarleg-
um kóngum og köppum. Amma mín syngur:
Með hetjum sínum Hringur í höllu drakk um
jói;
hjá gömlum undi gylfa in gullna faldasól
(bls. 25).
Af ömmunum má fræðast um andlegt líf þjóð-
arinnar fyrr á öldum sem einkenndist af guðsorði
annarsvegar og sögum og kvæðum hinsvegar.
Ekki er annað að sjá en Finnur Torfi búi enn að
þessu veganesti sem hann hlaut í bemsku.
Því fer þó fjarri að andlegheitin séu í fyrir-
rúmi í Bemskumyndum, það er hin harða lífs-
barátta sem er skáldinu efst í huga þegar það
lítur yfir farinn veg. Lykilorðið í þeirri baráttu
er „bjargræðið", að afla matar handa fjölskyld-
unni er helsta keppikefli allra dugandi manna
og drengurinn tekur þátt í að draga björg í bú
frá því hann man fyrst eftir sér, hvort sem það
er að draga fisk úr sjó, drepa æðarfugl, veiða
silung, tína ber, rækta kartöflur o.s.frv. Æðar-
fuglsdrápið er reyndar ekki vel séð fyrir sunnan
en fyrir vestan gilda aðrar reglur eins og berleg-
ast kemur fram í ljóðinu „Æðarfugl": „I minni
sveit vom mest virtir þeir menn sem iðnir vom
að bera sig eftir bjargræði lands og sjávar, eins
þótt sett hefðu verið lög um annað fyrir sunn-
an.“ (bls. 28).
Einnig má nefna eitt einkenni sem virðist ríkt
í íslendingum og það er að aka seglum eftir
vindi, spara kraftana og beita hyggindum og
lagni. Finnur lærir t. d. að fara með löndum þar
sem straumur er minni, sbr. „ Að fara með lönd-
um“ (bls. 19). Eftirminnilegt er einnig ljóðið
„Sláttur" sem lýsir því þegar Finnur lærir
sláttulagið af föður sínum sjö ára gamall:
Og lífsreglur voru mér lagðar: Vinna sér létt.
Aldrei að reiða til höggs. Það er ljótt sláttulag
TMM 1993:4
109