Tímarit Máls og menningar - 01.12.1993, Blaðsíða 26

Fáein orð til glöggvunar
Friedrich Hölderlin (1770-1843) orti á tímabilinu 1801-1806 svip-
stóra og spámannlega ljóðsöngva (,,Hymnen“) í frjálsum brag, formi
sem nefnist í þýzkri bókmenntasögu ,,freie Rythmen"; Klopstock
(1724-1803) hafði beitt því fyrstur landa sinna með snilldartökum.
— Mörg ljóð sín í þeim stfl, mjög persónulegum, auðnaðist Hölderlin
ekki að leiða til fullra lykta sökum heilsubrests, geðbilunar sem tók
um 1806 fyrir kverkar honum, ef svo mætti að orði kveða. Og þann
veg er því farið um ljóðið sem hér birtist í þýðingu (sbr. t.d. 6. erindi).
Það heitir á frummáli „Der Einzige“ og hefur varðveitzt í þremur
gerðum frá hendi skáldsins. Sú þeirra sem nú varð fyrir valinu er einna
heillegust, frá 1802, en önnur og þriðja gerð hafa verið taldar ári
yngri. Fyrri hluti allra gerðanna er um flest á eina lund.
Fram að þrítugsaldri víkur Hölderlin í ljóðum sínum naumast orði
að þeim Kristi sem boðaður er í ritningunni. Veröld Forn-Grikkja var
honum eilíf viðmiðun. En eftir það (um 1800) hefst glíma hans við
hugmyndirnar um Krist. Fyrsta stig hennar er sú, að Kristur sé fylling
hins fornklassíska menningarheims og þó jafnframt bróðir hinna
gömlu guða. Ljóðið hér að framan ber vitni þessu stigi í umhugsun
skáldsins um Grikkjaguði og Krist.
Elis: Hérað á Pelopsskaga. Þar er Olympía, sem hinir hellensku kappleikar voru
kenndir við, helgaðir Seifi.
Parnassos: Heilagt fjall hjá Delfum, helgað Apollon og listagyðjunum.
Istmos (Hölderlin ritar: Isthmus; hann notar stundum á víxl grískar og latneskar
nafnmyndir): Þar háðu Grikkir að fornu annað hvert ár leika, til heiðurs sjávar-
guðinum Poseidon.
Smyrna', Efesos: Borgir í byggðum Grikkja austan Eyjahafs, í Litlu-Asíu sem nú
heitir. — Þess má geta, hér aftanmáls, að þær slóðir sem nefndar eru í ljóðinu fór
Hölderlin ekki nema í hugarheimum, hann steig aldrei fæti á gríska grund.
Evíer: Díónýsos, guð víns og jarðargróða.
þessa heims mönnum: Hálfguðum, þ.e. þeim sem í senn voru guðlegir og jarðneskir
að kyni, líkt og t.d. hetjan Herakles.
Því aldrei ríkir hann einn: Hálfguðir, í ofangreindum skilningi, gegna mikilvægu
hlutverki í því að tengja saman æðstan guð og mennina. — Þannig skýra Höld-
erlin-fræðingar þessa stöku ljóðlínu.
sál hetjanna: Með hetjum er átt við „þessa heims menn“, sbr. orð hér að ofan.
H.P.
24
TMM 1993:4