Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.12.1993, Blaðsíða 81

Tímarit Máls og menningar - 01.12.1993, Blaðsíða 81
eða andsvör við einstökum öðrum textum; stundum sjást þess merki að ljóð eða önnur skáldverk fara í saumana á eldri textum til að endurmeta mynd þeirra af veruleikan- um. Ég vænti þess til dæmis að skáldsög- umar Dalafólk eftir Huldu og Sturla í Vogum eftir Guðmund Hagalín megi skoð- ast sem viðbrögð við Sjálfstœðu fólki Hall- dórs Laxness. Tvö eða fleiri verk geta einmitt tengst í gegnum verk sem er sam- eiginlegur tengdatexti þeirra. Skáldverk geta svo jafnvel tekið önnur verk til beinnar og ítarlegrar umfjöllunar; þannig er skáld- saga Christophs Ransmayr, Hinsti heimur (sem Kristján Amason þýddi á íslensku) mögnuð ,,útlegging“ á Ummyndunum, meginverki rómverska skáldsins Óvíds. Iðulega vísa skáldverk til annarra verka, en láta lesanda eftir að útfæra eða rekja tengsl verkanna að öðru leyti. Sem dæmi um slíka sporrakningu má nefna nýbirta grein Svövu Jakobsdóttur um ,,Grasaferð“ Jónasar Hallgrímssonar, þar sem hún fjallar m.a. um tengsl sögunnar við Paradísar missi Miltons í þýðingu Jóns Þorlákssonar.9 Vísanir opna lesanda túlkunarleið, en oft getur verið um textatengsl að ræða þótt skáldverkið geri það ekki beinlínis opin- skátt. Þá hvílir enn meir á túlkun og rök- semdafærslu lesandans, og svo getur farið að textatengslin eigi sér fyrst og fremst stað í túlkun hans, eins og áður var vikið að; myndu sumir telja að slíkt heyrði undir svið viðtökufræðinnar — þ.e. rannsókna á stöðu lesandans í verkunum — fremur en tengsl milli verkanna sjálfra. í því sambandi ber þó að gæta þess að með textatengslum er einmitt lögð áhersla á höfundinn sem lesanda. I öllum þeim dæmum sem rakin voru hér að framan hvíl- ir textinn á lestri annarra verka. Höfundur- inn les áður en hann skrifar, og í skrifunum vinnur hann úr eða bregst á einhvem hátt við þessum lestri sínum. Skrifin felast í skapandi tengingum tilvitnana, svo notað sé hugtak sem ég sótti áður til Kristevu og Barthes. Franskur kollegi þeirra, Jacques Derrida, hefur einnig lagt áherslu á tungu- málið sem tilvitnun; engin boðskipti em hugsanleg nema hægt sé að endurtaka þau eða vitna til þeirra. Að taka orðræðu úr einhverju samhengi og nota hana að nýju annars staðar er því engin brenglun heldur beinlínis það sem fólk er alltaf að gera, hvort sem það er að spjalla saman eða skrifa skáldverk.10 Skáldverk byggja að sjálfsögðu ekki ein- göngu á tilvitnunum í önnur skáldverk og á samspili við þau; hvað með þann umheim sem verkið lýsir og vísar til? En kannski er ekki fráleitt að með textatengslum megi skýra betur en ella það samband skáldverks við ,,veruleikann“ sem vafist hefur fyrir flestum kenningasmiðum bókmenntafræð- innar (rétt eins og í öðmm listgreinum). Táknfræðilega er hægt að líta svo á að við nálgumst hinn sögulega og hlutræna veru- leika einatt sem tilvitnun; skáldleg orðræða er fyrst og fremst skapandi vinna með textatengsl sem öll samfélagsleg skipan reynist hvíla á. Ekki er beinlínis hægt að segja að veruleikinn sé tilvitnun — þótt þá ályktun mætti draga af ýmiskonar málnotk- un í samfélaginu — en þekking manna og hugmyndaforði er óneitanlega einskonar safn tilvitnana. Nú mætti halda að ritgerð þessi væri að því komin að galopnast út á víðan völl einhverskonar alheimstexta. Ég mun þó senn koma úr þessari hringferð aftur að tengslum þeirra tveggja skáldverka sem rætt var um í upphafi. En fyrst má velta því TMM 1993:4 79
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.