Tímarit Máls og menningar - 01.12.1993, Page 99

borin fyrir fólk í vafasömu þjóðríki eða
heyrst í ijölmiðlum án þess að menningar-
vitar legðust í þunglyndi. Hér er þetta talið
bera þjóðleg einkenni og vott um frum-
leika, áhuga eða ást á menningararfi okkar,
bókmenntunum. Enn hafa hvorki verið
skipulagðir útreiðartúrar á málverkasýn-
ingar (ekki einu sinni á sýningar á verkum
Kjarvals eða Errós; hvað sem tíminn á eftir
að leiða í ljós uppi á Korpúlfsstöðum) né á
tónleika, kannski af því að þær listgreinar
eru ekki eins nákomnar okkur; vitleysa
vitsins mæðir helst á bókmenntunum.
Tímarit og gagnrýni
Um þessar mundir eru gefin út á íslandi
þijú tímarit sem fjalla nær einvörðungu um
bókmenntir. Öll nema eitt hafa orðið tals-
vert fyrir barðinu á því sem hægt væri að
kalla B.A.-ritgerðaplágu, menningar-
ágengni sem er af bandarískum ættum og
felst í því, að háskólanemar finna sig knúna
til að fá birtar ritgerðir sem þeir skrifa fyrir
kennara og kalla síðan bókmenntafræði. í
Tímariti Máls og menningar 2.93 er ritsmíð
eftir Kristján B. Jónasson í B.A.-dúr og ber
heitið Eitin á sínum hól.
Ef ég væri dæmigerður gagnrýnandi
segði ég héma að greinin sé skrifuð af álfi
út úr hól, enda er háttur gagnrýnandans að
grípa atriði bókar og snúa upp á höfundinn,
svo hann minnki í augum lesenda en vegur
hans sjálfs vaxi. Tökum dæmi: skáldsagan
A fjallar um rithöfund sem efast á einum
stað um hæfileika sína og hugsar: „Þetta er
ekki nógu gott.“ Gagnrýnandinn tekur setn-
inguna fegins hendi og skrifar: „Sögunni A
verður best lýst með orðum aðalpersónunn-
ar í henni: „Þetta er ekki nógu gott.““
En það em ekki bara gagnrýnendur sem
halda að höfundar komi upp um sig með
persónum bóka sinna og leggi þannig gagn-
rýnendum á streng ör sem hittir þá í hjarta-
stað. Frá fyrstu tíð hefur verið litið þannig
á skáldskap hér, að hann sé öðru fremurefni
í sagnfræði eða persónulegar heimildir,
eins konar játningar. Umsagnir um bækur
em þess vegna, þegar verst lætur, lítið ann-
að en útúrsnúningur eða örvahríð sem
gagnrýnendur láta lesendur halda að höf-
undurinn leggi þeim upp í hendurnar með
því að hafa litla hugmynd um hvert efni
bókar hans sé. Þetta á ekki bara við um
menntaða gagnrýnendur, að þeir telji sér
skylt að senda umsagnir sínar sem andskota
á höfunda, heldur hefur menntakerfið mót-
að sérstaka tegund af pörupiltum sem kom-
ast á æðstu staði í samfélaginu, þar sem þeir
vega að æðri menntun, stöðva fjárveitingar
til skóla og byggingu bókasafna með jafn
miklu ábyrgðarleysi og þeir em óþokkaleg-
ir í framkomu og orðum. Oft er auðsætt af
máli menntamanna, að það þykir bera vott
um orðsnilld að geta notað íslenska tungu
á kvikindislegan hátt. ÖIl stundum við það
í einhveijum mæli, en verst er þegar málið
stendur óhlutbundinni hugsun fyrir þrifum,
þeirri sem er undirrót hlutanna, því ef henni
er ekki beitt verður ekkert áþreifanlegt og
vit og hugsun eyðast í gagnslausu andríki
og orðaglamri.
Höfundur greinarinnar í TMM notar þá
aðferð að þykjast stíga fast á völlinn og
sanna í upphafi síns máls, að það er hann
sem vitið hefur og þekkinguna. Skáldið
sem hann fjallar um veit ekki um hvað það
er að blaðra, það er loðið í hugsun, og við
lestur bókarinnar verður „útkoman eins og
rödd sem mælir innan úr einhverjum reyk“
....En stundum mæðist hann og staðnæm-
TMM 1993:4
97