Tímarit Máls og menningar - 01.06.1995, Síða 25

Áður en við förum í næsta kafla langar mig að spyrja um eitt: Afhverju er
aðalpersóna Rauðra daga stúlka?
„Ja, bara af því að þetta var stúlka!
Rauðir dagar eiga sér langan aðdraganda sem saga. Fyrstu drögin að henni
urðu til tíu árum áður en hún kom út. Þá hafði ég eingöngu áhuga á þessu
búrleska í sögunni, ætlaði að hafa hana alla í götuvígjum sem enginn vissi
hvernig voru til komin og þjóðfélagslegum furðum. Þá var stúlkan allt
öðruvísi, meiri fígúra, gekk um í kjólfötum með appelsínugul veiðihár eða
eitthvað álíka. Og líka strákurinn sem síðar varð að Eiríki í sögunni. En smám
saman varð sagan raunsærri í huga mínum.
Sögurnar sem sagðar eru í Rauðum dögum hafði ég bæði heyrt og séð og
upplifað og þessi tími sat í mér eins og unglingsárin gera oft. Ég mundi vel
þennan atvinnuleysistíma, stóra verkfallið þegar mjólkin komst ekki í bæinn,
fólksflóttann frá landinu til Svíþjóðar og Ástralíu, átökin í þjóðfélaginu sem
tengdust líka baráttunni gegn herstöðvunum og Víetnamstríðinu og þá
róttæku menningu sem birtist bæði í tónlist og ljóðlist og ýmiskonar uppá-
komum sem allavega ég og mínir kunningjar vorum mjög opnir fyrir. Já.
Svo las maður sögurnar sem menn fóru að skrifa um 1980 og á níunda
áratugnum og gera upp við þessa tíma. Mér fannst þær yfirleitt hafa tvo
veildeika — sem í augum annarra var kannski styrkur: mér fannst þær alltof
prívatíseraðar. Menn hugsuðu „hvað varð um mig í öllu þessu?“ Og þó þeir
væru að fjalla um samfélagsleg vandamál þá urðu sögurnar sjálfhverfar og
gengu allar út á eitthvað svona „af hverju rættust draumar okkar ekJci, hví
sitjum við hér svona vonsvikið miðaldra fólk?“ Það hefði auðvitað orðið
hrein skelfmg ef allir þessir draumar hefðu ræst!
Mér fannst menn gleyma öllum atvikunum sem gerðust, ekki horfa á það
sem mér fannst æsilegast, eða efni í æsilega frásögn frá þessum tíma. Það var
einmitt þessi félagslegi grunnur og síðan þessar sjálfsprottnu uppákomur
sem ég mundi best eftir. Og ég fór og kynnti mér þær betur, las alls konar
blöð og tímarit sem löngu eru hætt að koma út og allir eru búnir að gleyma
og skrifaði þetta sem eins konar skemmtisögu með ástarívafi. Ég var ekki að
reyna að birta einhvern sannleika eða segja hvernig þetta var eða kafa ofan í
hugsjónirnar á þennan hátt: hví urðu þær ekki að veruleika? Mér finnst það
heldur ekkert áhugavert. Það sem heillaði mig meira var donkíkóta-elem-
entið: að ráðast gegn öllum heiminum og ætla að sigra hann með afar
fátæklegum vopnum! Eggjum og tómötum til dæmis.
Síðan má ekki gleyma öllum þeim áhrifum sem menn urðu fyrir gegnum
kvikmyndir. Kvikmyndaklúbbarnir voru að sýna manni unglingnum God-
ard og Kurosawa og Rocha og Milos Forman. Árshátíð slökkviliðsmannanna
er ennþá ein af mínum uppáhaldsmyndum. Svo var ýmis merkileg menn-
TMM 1995:2 19
L