Tímarit Máls og menningar - 01.06.1995, Blaðsíða 86

óefniskennda, loftið í kringum okkur, birtan, er miðill sem leiðin til hins
andlega í myndlistinni liggur í gegnum. Sumir hafa valið þann möguleika að
skilja eftir ómálaða fleti sem draga þá umhverfið og efnið betur í ljós og gera
mörkin þess vegna skírari milli þeirra og litaflæðisins. Og loft og litir tengjast
síðan affur tónlistinni. Grískur spekingur taldi hana einu sinni vera eina
upphöfnustu greinina innan listanna. Hún er búin til úr lofti þó alltaf þurfi
hefðbundið hljóðfæri að koma til, eða hreinlega stafrænn hljóðhermir. En
það er strax önnur saga.
í skúlptúr eru það hins vegar holrýmin sem gjarnan gegna þessu sálræna
hlutverki. Það sem er innan í hlutnum, það sem ekki sést. Innviðir og útlínur.
Hver og einn litur hefur sína táknrænu merkingu. Þannig er blár frekar
andlegur en sá rauði meira í holdlegri kantinum. Sírenur á sjúkrabílum eru
bláar vegna þess að blár hefur langa bylgjulengd og sést úr órafjarlægð meðan
sá rauði lokkar en bannar um leið. Sjá rauða hverfið í Hamborg eða
bannskilti í umferðinni. Blanda þeirra tveggja er íjólublá; litur galdurs,
samruni sálar og líkama. Purpuraliturinn er einnig áberandi í katólskri trú.
Svartur og hvítur voru á endurreisnartímanum ekki taldir litir innan
myndlistarinnar, en eins og við vitum varpar sá hvíti öllum litum frá sér
meðan hinn svarti dregur þá í sig. Hjá alkemistum var líkaminn hins vegar
svartur, litur jarðarinnar, andinn hvítur að hætti vatnsins en sálin gul eins
og sólin. Þeir unnu báðum megin við landamærin, í fösum frumefnanna, og
reyndu að búa til ljós í föstu formi; gullmola.
Ástæða er til að nefna hér eitt fyrsta abstrakt málverkið sem rússneskur
listamaður, Kasimir Malevich, málaði í byrjun aldarinnar sem svartan fern-
ing ofan á hvítum ferningi. Hann vildi búa til nýtt myndmál og rjúfa hefðina
við hið fígúratífa málverk, enda var þetta rétt fyrir októberbyltinguna.
Aðdáun á tækni og upphafning andans/sálarinnar í algleymi nýrrar og
hraðskreiðrar heimsmyndar varð til þess að fmna varð upp ný gildi. Guð var
dauður og sú athöfn að taka við sakramentinu taldist til eiturlyfjaneyslu;
trúin var ópíum fólksins. En þegar grannt er skoðað liggja upptök hins nýja
myndmáls meðal annars í óbreytanleika grísk-orthodoxu íkonanna þó form
og rýmistilfinning væru í anda tækninýjunga. Svartur og ferkantaður íkon.
Trú og tækni hafa mjög gjarnan fylgst að, rétt eins og hugur og líkami.
Frankenstein fæddist á tímum mikilla framfara í iðnaði og genaverkfræði
fylgir þróuninni í geimvísindum.
Engin myndlist verður búin til án miðilsins, efnisins, sem er millistykkið.
Svipað myndmál og Malevich mótaði sjáum við í tölvumyndum í dag,
sem og lífrænni form sem birtust undan pensli annars rússnesks málara á
svipuðum tíma, Wassily Kandinsky. Hann skrifaði verkið „Um hið andlega
í listinni“ árið 1912, þar sem hann hvarf inn í heim náttúruvísinda og
80
TMM 1995:2