Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Blaðsíða 50

SIGRÍÐUR ÞORGEIRSDÓTTIR
afstöðu okkar til þeirrar heimssýnar sem hún opinberar er að lokum vert að
ítreka spurninguna hvort Nietzsche geti í raun haldið fram sannleika endur-
komukenningarinnar og fullyrt í sömu andrá að allur sannleikur sé afstæð-
ur?
Nietzsche notfærir sér hugtök og orðaforða hefðbundinnar ffumspeki er
hann segir hringrásarkenninguna lýsa verðandi sem má auðkenna sem veru.
Hann leggur áherslu á að við séum meðvituð um að túlka veru sem verðandi.
Það er því ekki hægt að segja að endurkomu- og viljakenning Nietzsches sé
frumspeki í þeim skilningi sem Heidegger leggur í hana. Heidegger gagnrýnir
hefðbundna frumspeki fýrir að hafa hugsað veruna sem eðli eða inntak
handan birtingar. Með grundvallarverufræði sinni telur Heidegger sig kom-
ast út fyrir hefðbundna fr umspeki því hann túlkar veruna sem nær-veru eða
fjar-veru, sem afhjúpi eða hylji sig í samræmi við tengsl mannsins við veruna.
Derrida hefur hins vegar réttilega bent á að þrátt fyrir að veruhugtak
veruffæði Heideggers sé ekki eílíft og óbreytanlegt með sama hætti og
Heidegger ásakar veruhugtök heðfbundinnar frumspeki fýrir að vera, hafi
vera Heideggers engu að síður sannleika verunnar að forsendu. Birtingar-
hættir verunnar í lífi mannsins og í mannkynsögunni skírskota samkvæmt
Heidegger ævinlega til sannleika verunnar sjálffar. Með því að viðurkenna
að hringrásarkenningin sé einungis túlkun, skýtur Nietzsche loku fyrir að
unnt sé að gera ráð fyrir sannleika verunnar sem hringrás verðandi vísi til.
Samanburðurinn á veruhugtökum Nietzsches og Heideggers sýnir að
Nietzsche hefur sig upp yfir frumspekilega hugsun með því að afnema hina
hefðbundnu aðgreiningu á heimi veru og heimi birtingar. Verufræði
Heideggers, einkum síðheimspeki hans, reynist þegar á allt er litið standa
mun fastari fótum í frumspekilegri tvíhyggju þar sem Heidegger álítur
sannleika verunnar vera viðmið fýrir hugsun um veruna. Derrida segir aftur
á móti að Nietzsche hafi „ó-sannleika sannleikans“ að forsendu fýrir öllum
túlkunum sem gera kröfu um að vera teknar sem sannleikur.24 Nietzsche
segir manninn ekki komast af án ‘sannleika’ til að skilja heiminn. Nietzsche
tekur alvarlega hina „fr umspekilegu þörf ‘ mannsins fyrir skilningi á heildar-
samhengi lífsins sem Schopenhauer greindi og því setur hann fram frum-
spekilega kenningu.25 Frumspeki Nietzsches grefur samt sem áður undan
hefðbundinni frumspeki sem byggir á sannleika veru þar sem ‘sannleikur’
hans hefur ‘ó-sannleika’ að forsendu. í ljósi þess að orðaforði Nietzsches er
heimspekilegur segir Derrida að endalok frumspeki sé heimspekisögulegt
ferli sem taki langan tíma. Hann telur að Nietzsche hafi rutt brautina og að
frumspekileg hugsun grafi undan sjálfri sér innan frá. Kenningar Derridas
um afbyggingu eiga að stuðla að frekara niðurrifi hefðbundinnar frumspeki.
Eins og Nietzsche beinir Derrida einkum gagnrýni sinni að frumspekilegri
48
TMM 1997:3