Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Qupperneq 15

DACRENNING NORRÆNNAR SÖGU
„Nú koma íslendingar fram á sjónarsviðið. Þá er dagrenning norrænnar
sögu.“ (43)
Þó varast Sigurður Nordal ýmsar gildrur þjóðernisstefnunnar og hefur
enda fyrir sér hörmulegar afleiðingar hennar suður í Evrópu meðan hann
lýkur við ritið. Hann hafnar því að íslendingar hafi verið la créme de la créme
Norðmanna sem hafi sakir ættgöfgi og stórlyndis kosið heldur útlegð á norð-
urhjara en ánauð heima (63-68, 79). Þessar skýringar á landnámi íslands
duga honum ekki. Að hans mati eru íslendingar ekki Norðmenn eingöngu,
hann man vel eftir Keltum og Löppum sem eru enn í öndvegi rannsókna á ís-
lenskum miðöldum.3 Og þjóðernissinninn Sigurður Nordal kemur á óvart
með því að telja þjóð afar villandi hugtak þegar um miðaldir er að ræða (91).
Um þjóðernishugmynd íslendinga segir hann: „Þeir vissu að vísu, að þeir
voru íslendingar, íbúar Islands, en fundu ekki til þeirrar sérstöðu öðru vísi en
Þrændur gagnvart Víkverjum, Gautar gagnvart Svíum, Jótar gagnvart Skán-
ungum.“ (98) Þetta er í ágætum takti við skoðanir róttækra fræðimanna um
þessar mundir.4
Hugmynd Sigurðar Nordals er að þjóðernið hafi orðið til á töfrastað: „En
íbúar landsins urðu íslenzk þjóð á Þingvelli.“ (150) Fyrir honum eru Þing-
vellir greinilega þjóðminningastaður (lieu de mémoire) eins og það heitir
nú.5 Honum þykir enda eins og ýmsum fræðimönnum fyrr og síðar að
alþingi á Þingvöllum hafi verið einstakt fyrirbæri, þess umkomið að skapa
þjóðarvitund íslendinga. Á það myndu margir fræðimenn ekki sættast leng-
ur. Og þegar kemur að stöðu íslenskra fornbókmennta í heiminum brýst
þjóðerniskenndin fram af fullum krafti:
í slenzkar fornbókmenntir, - ef til þeirra er talið allt, sem varðveitt var
á íslandi og hvergi annars staðar, - eru frumlegustu og að flestu leyti
sígildustu bókmenntir allra miðalda, milli klassískra rita Grikkja og
Rómverja og rita frumkristninnar annars vegar og þroskuðustu bók-
mennta endurreisnartímanna hins vegar. En þær eru auk þess lang-
fyllstu og fullkomnustu heimildir um hina germönsku uppsprettu
vestrænnar menningar, kjarni hinnar þriðju ritningar Norðurálfu-
þjóða. Þær eru furðulegt, veraldarsögulegt afrek smárrar þjóðar“6
Það þarf ekki að efast um að íslendingum hefur líkað vel að lesa slík orð
árið 1942, rétt eins og þeim þykir ennþá lofið gott um eigið afrek. Öðru
hvoru hefur Sigurður Nordal þjóð sína og bókmenntir hennar á stall en
kippir henni svo af honum í næstu andrá, slær úr og í, hafnar til að mynda
þjóðernishugtakinu en endurreisir það síðan á Þingvöllum. Við erum enn á
svipuðum stað í glímu okkar við þjóðernið, hugtaki sem við öðrum þræði
höfnum en virðumst á hinn bóginn ekki geta verið án.
Annað höfuðatriði í þeirri mynd sem Sigurður Nordal vill draga af ís-
TMM 2000:1
www.malogmenning.is
5