Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Page 23

ÍSLENZK MENNING OG EVRÓPSK ÞJÓÐERNISS TEFNA
að þeir voru íslendingar, íbúar íslands, en fúndu ekki til þeirrar sér-
stöðu öðru vísi en Þrændur gagnvart Víkverjum, [eða] Gautar gagn-
vart Svíum ... Sjálfstæði var eitt og þjóðerni annað... Sízt kom þeim
til hugar, að þarna væri að verða til smáþjóð, enda fara allar afleiðing-
ar þess í raun réttri ekki að koma í ljós fyrr en á 19. öld. Á 9. og 10. öld
vissu menn ekki um það hugtak.14
Þessi orð Sigurðar eru meðal þess sem skilur hugmyndir hans fr á þjóðernis-
goðsögninni í sinni einföldu mynd. Öðrum þræði virðist sem hann aðhyllist
þá sögulegu þekkingu sem t.d. var haldið á loíti af vinstrisinnuðum mennta-
mönnum á millistríðsárunum og sem á margt skylt við þjóðernisendurskoð-
un síðustu ára, að þjóðin sem pólitískt fyrirbæri sé nútímahugtak. Hins
vegar má segja að hið menningarpólitíska markmið Sigurðar Nordal hafi
stýrt honum inn á hina viðteknu hefð í sagnaritun evrópskra smáþjóða en
íslenzk menning birtir í mörgum grundvallaratriðum sömu þjóðernishug-
myndaffæði og lýst var hér að framan.
Eitt af meginviðfangsefhum Nordals er þannig sköpunarsaga hinnar ís-
lensku þjóðar. Þessu tengist síðan hugmynd um sérstakt eðli og eiginleika
sem eiga að hans mati rætur sínar fyrst og ffemst að rekja til þessa upphafs
þjóðarinnar. Sigurður telur landnám fslands vera mesta viðburð í sögu
Islendinga og hann telur einnig að aðstæður þar hafi haft úrslitaáhrif á eðli
þeirra og einkenni.15 Eðli og einkenni þjóðarinnar rekur hann til sköpunar
hennar á 9. og 10. öld og sem helstu áhrifaþætti nefnir hann umhverfið eða
náttúruna, aldarandann á víkingaöld og kynstofninn sem settist að á
íslandi.16 íslenskt þjóðareðli er sprottið upp úr samspili þessara þriggja þátta
á þessu tiltekna sköpunartímabili. En í því þjóðareðli sem þá varð til er að
finna orsakirnar fyrir menningarlegum og stjórnmálalegum yfirburðum
íslendinga á miðöldum. „Arfurinn frá víkingaöld“ var samkvæmt Sigurði
ekki aðeins undirrótin að fornbókmenntum íslendinga heldur einnig að
lögum þeirra og stjórnarháttum sem „íslendingar skipuðu" samkvæmt
Nordal „með hliðsjón af viðhorfum víkingaaldar."17 Sköpunarsagan og hið
sérstaka íslenska þjóðareðli sem til varð á víkingatímanum og við landnámið
verður þannig grundvöllur að því leiðarstefi íslenzkrar menningar að ís-
lenska þjóðin til forna hafi verið gædd frelsisþrá og því sem kalla má eðlis-
læga einstaklingshyggju, einstaklingshyggju sem samkvæmt Sigurði Nordal
var „bæði arfur frá víkingunum og ávöxtuð frekar í landinu sjálfu.“18 Með
öðrum orðum: Hugsjónir nútíma vestrænnar menningar, upplýsingarinnar
og nútíma vestrænna stjórnarhátta blómstruðu á íslandi þegar á miðöldum
og voru þjóðinni náttúrulega áskapaðar.
Samkvæmt Sigurði Nordal birtist þetta ekki síst sem hugmynd um að hjá
TMM 2000:1
www.malogmenning.is
13