Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Side 95

TÖFRARAUNSÆl í ÍSLENSKUM SAMTÍMASKÁLDSÖGUM
upphaflegu tengsl mannsins við náttúruna og sjálfan sig. Textinn má vera fá-
ránlegur en þarf um leið að vera gæddur vissum trúverðugleika.10
Ég mun aðallega notast við þessa skilgreiningu Verzasconis, Faris og For-
emans í túlkun minni á íslenskum töffaraunsæisbókmenntum, a.m.k. í
grundvallaratriðum, því hún er sú eina sem ekki rennur alfarið saman við
fantasíuna. Um leið mun ég grípa til fleiri atriða frá Faris svo og atriða úr
fantasíunni því ég tel að „hreint“ töffaraunsæi sé ekki til frekar en „hrein“
fantasía. Einnig vil ég leggja áherslu á að þótt höfundur hafi einhvern tímann
verið stimplaður sem súrrealisti eða realisti geti texti hans samt borið ein-
kenni töfraraunsæis.
íslenska þjóðtrúin: Fylgjan
1 íslenskri þjóðtrú er sterk áhersla lögð á að sérhverri manneskju fylgi einhver
ffamliðinn einstaklingur, offast nákominn ættingi sem verndar þann sem
hann fylgir. Fylgjan er sjaldnast sýnileg dauðlegum mönnum en þó þykjast
sumir sjá hana, stundum örfáum mínútum áður en sá sem hún fylgir kemur
á staðinn. Fylgjan er off til staðar sem einhvers konar tilfinning eða hún birt-
ist viðkomandi í draumi, t.d. til að vara við komandi áföllum eða vitja nafns
ófædds barns.
í gamla daga þótti óheillamerki að hunsa skilaboð fylgjunnar og í íslensk-
um bókmenntum, sérstaklega fornsögum og þjóðsögum, eru ótal dæmi um
að sá ferst sem brýtur skilaboðin. f eldri sögum er fylgjan sjaldnast elskuleg
og umvefjandi, hún er miklu fremur ill og hefnigjörn vera sem ekki fær frið í
gröf sinni, gengur affur og ofsækir heilu byggðalögin eða kannski bara einn
einstakling líkt og sjá má í Grettissögu en þar eltir Glámur Gretti uppi hvert
sem hann fer
í nýlegri íslenskri skáldsögu, Skot, eftir Rögnu Sigurðardóttur (1998)
kemur fýlgjan skýrt fram. Fylgjan er það eina sem brýtur upp raunsæis-
ramma sögunnar og því vil ég hiklaust flokka söguna undir töfraraunsæi.
Saga Rögnu fjallar um íslenska konu, Margréti sem vinnur í Rotterdam,
Hollandi. Dag nokkurn hittir hún Arno, austrænan og heillandi karlmann
og fellur samstundis kylliflöt fyrir honum. En kynni þeirra verða endaslepp
því nokkrum klukkutímum eftir fyrsta og síðasta ástarfund þeirra er hann
skotinn á færi úti á götu. Sagan snýst síðan um leit Margrétar að morðingja
Arno og sú sem aðstoðar Margréti í leitinni er fylgjan hennar sem reyndar er
gjörólík flestum fylgjum sem íslenskir lesendur eiga að venjast. Fylgjan er
nefnilega fugl, og það enginn venjulegur fugl því hann er blanda af hrafni og
uglu. Fugl þessi, sem kallaður er Bokki, fýlgir Margréti hvert sem hún fer og
TMM 2000:1
www.malogmenning.is
85