Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Side 115

Ritdómar
Nautgæfa fóðurgrasið
Páll Válsson: Jónas Hallgrímsson, æfisaga. Mál og
menning (1999), 528 bls.
Mér er það ofarlega í minni, að á mínum
duggarabandsárum fór mjög tvennum
sögum af Jónasi Hallgrímssyni. Annars
vegar var sú orðræða sem bergmálaði í
skólastofum og nemendum fannst að
kennarar væru að reyna að halda að þeim
sem hugsjón og íyrirmynd: það var
lýsingin á listaskáldinu góða sem horfði í
hugljómun á landið og orti um „fífil-
brekkur", „bunulæki" og „sæludali“, -
sem sé flest það sem ungviðið á mölinni
hafði hina megnustu andstyggð á. Hins
vegar var önnur saga sem fór í hvísling-
um meðffam veggjum í ffímínútum:
hún sagði ffá brennivínssvelgnum sem
þvældist skítugur og rænulítill um þetta
sama land, valt á haus niður fífilbrekkur
og beint ofan í bunulæki, og dó að lokum
úr titurvillu - og sennilega fransós líka -
einn og yfirgefinn í Kaupmannahöfh, án
þess eiginlega að taka eft ir því að brotinn
var fóturinn. Það þarf naumast að taka
það ffam, hversu mjög þessi síðarnefnda
saga stuðlaði að því að rétta við ímynd
Jónasar í hugum ungmennanna: maður
sem saup og þvoði sér ekki gat ekki verið
að öllu leyti vondur. Það var jafnvel hægt
að fyrirgefa honum að hafa ort um sælu-
dali. Svo gerðist það einu sinni, að ein-
hver datt ofan á kvæðið „Huggnun"
(„Nautgæfa fóðurgrasið grær...“), eldri
kynslóðin gretti sig, en nú gat ekki lengur
leikið neinn vafi á því að sá sem söng svo
fagurt átti fyllilega skilið að setjast á bekk
með öðrum snillingum sem supu og
voru vændir um sárasótt.
Ef eitthvað gæti virst lítt samræman-
legt eru það þessar tvær hnitmiðuðu
þjóðsögur. En mitt í þeirri miklu og
kannske nokkuð óvæntu grósku ffæði-
bóka, sem gengur nú yfir ísland, hefur
það gerst að út er komin æfisaga Jónasar
Hallgrímssonar sem gerir þeim báðum
full skil, hafhar hvorugri, en sýnir þær
báðar í þannig ljósi að þær verða nánast
óþekkjanlegar, - ásamt mörgu öðru falla
þær saman í heildarmynd af manninum
og skáldinu sem er langtum dýpri og
auðugri en nokkur einhliða sögusögn
getur nokkurn tíma gefið til kynna.
Af þessum sökum finnst mér Æfisaga
Jónasar Hallgrímssonar effir Pál Valsson
vera ffábært verk. Höfundur dregur ekki
einungis saman nánast allt sem nú er
hægt að þekkja um æfiferil skáldsins og
leitar þá mjög víða til fanga, - svo smáat-
riði sé nefht þá veit Páll t.d., að árið 1985
fann Sigurður Jónsson náttúruffæðing-
ur í París gestabók úr Gaimard-veislu
íslendinga 1839, þar sem Jónas Hall-
grímsson skrifar sig fæddan árið 1808, og
Jón Sigurðsson letrar nafn sitt tvöfalt
stærra en nokkur annar .. . (bls. 220) -
heldur tekst honum einnig áð setja þenn-
an lærdóm fram á ákaflega skýran og
skemmtilegan hátt, þannig að bókin
verður jafhvel spennandi á köflum. Allar
hliðar þessa margþætta skálds koma
TMM 2000:1
www.malogmennmg.is
105