Són - 01.01.2009, Page 143

AÐ KENNA KÖLSKA 143
o.s.frv. Þannig á litið hafði Loki verið eins konar Satan í goðheimum,
og vill Snorri að skáldin nefni hann í samræmi við það: „Hvernig skal
kenna Loka? … bölvasmiður, hinn slægi ás, rægjandi og vélandi goð-
anna, ráðbani Baldurs ….“12
Loks var hægt, og langeðlilegast eftir kristinni hefð, að sjá í heiðn-
inni illt eitt; hún sé í rauninni ekki annað en blekkingavefur kölska.
Þá var það Óðinn sjálfur sem gjarna mátti minna á Satan. „Einn veld-
ur Óðinn / öllu bölvi / því að með sifjungum / sakrúnar bar,“ er
afsökun launmorðingjans í Helga kviðu Hundingsbana. „Hvað skal
hans tryggðum trúa?“ spyrja sjálf Hávamál, og gildir þá einu hve
dýran eið hið brigðula goð hefur unnið. Þar13 er fólki einnig ráðlagt,
í hans nafni, að „gjalda lausung við lygi“. Þá hafði Óðinn, að vitni
Lokasennu, lagt í vana sinn að gefa „hinum slævurum sigur“. Ásökun
sem kvæðið lætur hann ekki bera á móti þó hann svari með gagn-
ásökun í næstu vísu – rétt eins og Hvamm-Sturla ráðlagði tengda-
föður sínum að svara stefnum í sömu mynt og hirða ekki um réttmæti
málstaðarins. Ekki furða þótt óvinum Sturlu dytti í hug að bendla
hann við goð lyga, blekkinga og kaldra ráða. Að líkjast Óðni og lúta
leiðsögn kölska, þar var skylt skeggið hökunni. Um að leggja þá að
líku er eitthvert skýrasta dæmið frá Oddi Snorrasyni, latínuhöfundi,
presti og munki sem einmitt var samtímamaður Jóns skálds. Hann
segir á einum stað þjóðsögu af Ólafi Tryggvasyni þar sem Óðinn sjálf-
ur kemur í dulargervi á fund konungs til að vinna lymskulegt illvirki
sem þó verður ekki framgengt. Leggur Oddur konungi í munn þá
skýringu „að fjandinn hefir brugðist í líki Óðins og vildi blekkja
oss“.14
Eins og títt er um dróttkvæðin er ekki alveg gefið hvernig vísa Jóns
á að raðast saman. Sá sem „stendur fyrir (= í vegi fyrir) réttindum“,
þ.e. hindrar framgang réttvísinnar, það getur verið „karlinn“ eða
Sturla. Og sá sem er sagður „orðslægur“ í fjórðu línu, það gæti verið
andskotinn í þriðju línu, „hann“ (þ.e. Sturla) í annarri línu eða „karl-
inn“ í þeirri fyrstu. Eins og háttað er stíl dróttkvæðaskálda er allt eins
12 Skáldskaparmál, 16. kafli.
13 Reyndar ekki í sama kvæðishluta, en Hávamál verður að líta á sem safn eða sam-
steypu efnis sem ekki er nema sumt frá upphafi tengt Óðni. Safnandinn hefur þó
talið við hæfi að kenna það allt við hann.
14 Færeyinga saga. Óláfs saga Tryggvasonar eptir Odd munk Snorrason (Íslenzk fornrit XXV,
útg. Ólafur Halldórsson), (Reykjavík, Hið ísl. fornritafélag, 2006), bls. 249–253,
tilv. bls. 253 (fært til nútímaritháttar). Í annarri gerð sögunnar (neðri texti á sömu
bls., sjá einkum bls. 249) er enn meira gert úr því að þarna hafi kölski sjálfur verið
á ferð, en hæpið er að rekja það til Odds eða samtíðar hans.