Peningamál - 01.02.2003, Side 35

virkjunar, benda til að langtímaáhrifin á þjóðartekjur
verði jákvæð. Fjármálaráðuneytið hefur t.d. metið
langtímaáhrifin á þjóðartekjur með því að nota
almennt jafnvægislíkan. Þótt það sé ekki jafn
nákvæmt mat og rætt var hér að ofan, gefur það vissa
vísbendingu. Að mati ráðuneytisins munu þessar
framkvæmdir auka þjóðarframleiðslu til lengdar um
¾ úr prósentu.
Eftirspurnarhnykkurinn sem stafar af fjárfesting-
unni er að mestu leyti fyrirséður og er honum lýst í
kaflanum hér að framan. Heildarfjárfesting og vinnu-
aflsnotkun er í stórum dráttum þekkt og nokkuð
mótaðar hugmyndir eru um það hvernig hún skiptist
eftir árum. Gengið er út frá ákveðnum forsendum í
útreikningum hér á eftir varðandi skiptingu fjár-
festingar og vinnuaflsnotkunar í innlenda og erlenda
þætti. Um þetta ríkir hins vegar nokkru meiri óvissa,
sérstaklega varðandi vinnuaflið.
Í mjög stórum dráttum má segja fyrir um áhrif af
eftirspurnarhnykk af þessu tagi á grundvelli
almennra hagfræðikenninga. Umfang áhrifanna og
tímasetningar eru hins vegar háðar mikilli óvissu.
„Rétta“ talnalega metna hagfræðilíkanið sem notast
má við til að áætla þessi áhrif liggur ekki fyrir og
mun aldrei gera, þótt ávallt sé reynt að gera fyrir-
liggjandi líkön betri. Það gerir vandann enn meiri
hversu stór hnykkurinn er. Því liggur ekki fyrir nægi-
leg söguleg reynsla og talnagögn til að ákvarða með
sæmilegri nákvæmni hvernig hagkerfið mun bregð-
ast við eftirspurnarhnykknum. Mögulegt er að sögu-
leg sambönd hagstærða raskist af þessum sökum.
Ennfremur er hugsanlegt að væntingar í hagkerfinu
þróist til skamms tíma með ýkjukenndum hætti.
Þannig gæti einkaneysla aukist um hríð meira en rétt-
lætanlegt er á grundvelli þeirrar aukningar á varan-
legum tekjum sem leiða af framkvæmdunum. Það
sama gæti átt við um gengi krónunnar og önnur
eignaverð. Sams konar óvissa er til staðar varðandi
virkni hagstjórnartækja, bæði um umfang og tíma-
setningar. Hafa verður þessa fyrirvara í huga þegar
niðurstöður útreikninga sem birtar eru hér á eftir eru
metnar.
Eins og allir eftirspurnarhnykkir lyftir þessi
framkvæmd eftirspurn upp fyrir það stig sem ella
hefði orðið. Viðskiptahalli myndast vegna mikils
innflutnings á fjárfestingarvarningi sem notaður er
við framkvæmdirnar eða er beinlínis hluti af hinum
nýju iðju- og orkuverum (vélum og tækjum). Þessi
viðskiptahalli hefur engin áhrif á gengi krónunnar né
skapar spennu í innlendu hagkerfi þar sem hann er í
þessu tilfelli að fullu fjármagnaður með erlendu eigin
fé eða lánsfjármagni. Hins vegar á sér stað hreint
gjaldeyrisinnstreymi þar sem erlent fé verður notað
til að fjármagna notkun á innlendu vinnuafli og
öðrum framleiðsluþáttum sem þarf við framkvæmd-
irnar. Þetta innstreymi eykur spennu á innlendum
vöru- og vinnumarkaði, stuðlar að hærra gengi krón-
unnar og eykur viðskiptahalla. Þá eykst viðskipta-
halli einnig vegna aukinnar einkaneyslu og fjárfest-
inga í öðru atvinnulífi sem kann að fylgja aukinni
bjartsýni vegna framkvæmdanna.
Aukin spenna á vöru- og vinnumarkaði skilar sér
að lokum í meiri launahækkunum og verðbólgu-
þrýstingi. Hættan er sú að verðbólguþróunin fari úr
böndum og aukin verðbólga fari út í verðbólgu-
væntingar og festist þannig í sessi. Það er þessi þróun
og sá efnahagslegi óstöðugleiki sem henni getur fylgt
sem hagstjórn þarf að reyna að koma í veg fyrir. En
það er ekki aðeins hagstjórnin sem leggst á þá sveif
heldur einnig viss markaðsöfl og innbyggðir jafn-
vægisstillar hagkerfisins. Gengi krónunnar og lang-
tímavextir eru hluti af því ferli en búast má við að
hvort tveggja muni hækka á byggingartíma og að-
draganda hans. Annar en tengdur jafnvægisstillir
felst í því að aukin eftirspurn hefur tilhneigingu til að
leka út úr hagkerfinu í formi aukins viðskiptahalla og
veldur þannig minni spennu á innlendum mörkuðum.
Þá er rétt að nefna að umframeftirspurnin sem
skapast á innlendum vöru- og vinnumörkuðum fer
nokkuð eftir því hver hlutdeild erlends vinnuafls og
innfluttra fjármuna er í byggingu veranna. Því hærri
sem þessi hlutdeild er því minni verður þrýstingurinn
á innlenda markaði. Á móti kemur hins vegar að
tekjuaukning innlendra aðila verður minni.
Með aðgerðum í ríkisfjármálum og peninga-
málum má leitast við að draga úr umframeftir-
spurninni í hátoppi framkvæmda en jafnframt milda
samdráttinn sem kann að koma í kjölfar þess að þeim
lýkur. Peningastefnan mun leitast við að halda verð-
bólgu nálægt verðbólgumarkmiði bankans og mun
þurfa að halda vöxtum hærri en ella í því skyni.
Eftirspurnarhnykkurinn er það mikill að ekki er víst
að það takist fullkomlega en eins og kemur fram hér
á eftir eru töluverðar líkur á að hægt verði að halda
verðbólgu innan þolmarka. Það myndi draga úr álagi
á peningastefnuna ef einnig kæmu til mótvægis-
34 PENINGAMÁL 2003/1