Peningamál - 01.02.2003, Blaðsíða 37

2003-2005, vegna fjármagnsinnstreymis og væntinga
um hærri stýrivexti, en síðan var það látið veikjast á
ný, og leita í nýtt jafnvægi. Í þessu felst að hluti þeir-
rar hækkunar sem átt hefur sér stað undanfarnar
vikur stafar af fyrirhuguðum álvers- og virkjanafram-
kvæmdum. Þess vegna var jafnframt gert ráð fyrir
því í grunndæminu án stóriðju að gengi ársins 2003
hefði orðið nokkru lægra en nú er. Þá var reiknað
með því að það héldi áfram að lækka á næsta ári en
hækkaði svo í átt að jafnvægi. Með framkvæmdum
er hins vegar um að ræða gengisferil þar sem gengið
hækkar framan af en lækkar síðan á ný í átt að jafn-
vægisgengi. Að auki er reiknað með því að jafn-
vægisgengi verði nokkru hærra eftir að álverið er
tekið til starfa en verið hefði án þess.
Þrátt fyrir að ofangreind gengisaðlögun sé ekki
svo ósennileg er ljóst að nákvæma tímasetningu
hennar er nánast ógerlegt að meta, sérstaklega vegna
áhrifa á væntingar fjárfesta um framtíðarþróun
gengisins. Eins og áður hefur komið fram má færa
rök fyrir því að a.m.k. hluti væntanlegrar styrkingar
gengisins sé þegar kominn fram. Einnig gætu
væntingar um veikingu krónunnar þegar kemur að
lokum gjaldeyrisinnstreymisins farið að hafa áhrif á
væntingar fjárfesta þegar líða tekur á tímabilið og
jafnvel fyrr. Nákvæm útlistun á gengisþróun þessa
tímabils er því útilokuð. Mat á gengisþróuninni hefði
ekki komið til álversframkvæmda er ekki síður erfitt.
4.2. Helstu niðurstöður
Eins og mynd 4 sýnir verður hagvöxtur 2003 og 2004
um 1 prósentu meiri en ef ekki væri farið út í fram-
kvæmdirnar. Þegar framkvæmdirnar ná hámarki á
árunum 2005 og 2006 verður hagvöxtur um 3-4
prósentum hærri en ella. Þá er reiknað með sama
gengi og hefði orðið án stóriðjuframkvæmda.2 Hér er
því um umtalsverða þenslu að ræða í hagkerfinu, og
gæti framleiðsluspenna samkvæmt því mælst mest
um 6% árið 2006. Til samanburðar var spennan í
toppi nýliðinnar uppsveiflu tæp 3%, og um 3½% árið
1987. Áhrif á atvinnuleysi yrðu einnig töluverð. Má
gera ráð fyrir að atvinnuleysi 2005 yrði 1½-2 pró-
sentum minna en ef ekki yrði af framkvæmdunum,
og um 1 prósentu minna árið 2006, en þá væri jafn-
framt farið að gæta aukins framboðs vinnuafls, sem
kemur hér fram á tvennan hátt, annars vegar er um að
ræða aukna atvinnuþátttöku, og hins vegar aukinn
innflutning vinnuafls, einkum í beinum tengslum við
stóriðjuframkvæmdirnar. Þenslan sem skapast í hag-
kerfinu veldur þrýstingi á verðlag og árið 2004 má
reikna með að verðbólga verði orðin um 1 prósentu
meiri en ella en verði mest 4½ prósentum meiri en
ella 2006 sem gæti þýtt 6-7% verðbólgu, þ.e. töluvert
fyrir ofan þolmörk verðbólgumarkmiðs Seðlabank-
ans.
Í lok framkvæmdanna verður mikill samdráttur í
fjárfestingu. Þegar álverið hefur framleiðslu, árin
2007 og 2008, verður hagvöxtur töluvert minni en
ella. Atvinnuleysi mun jafnframt verða meira. Þannig
verður það um ½ prósentu meira árið 2007. Að hluta
stafar þessi aukning af aukinni atvinnuþátttöku vegna
framkvæmdanna, en vinnumarkaðurinn lagar sig
jafnan að hagsveiflunni með nokkurri töf. Það mun
því einnig draga úr verðbólgu þessi ár og 2007
verður hún aðeins 2 prósentum meiri en í dæminu án
framkvæmda, og u.þ.b. 1 prósentu minni árið 2008.
Ljóst er að þessar miklu sveiflur sem hér hefur
verið lýst stafa ekki eingöngu af þeirri fjárfestingu
sem stendur fyrir dyrum. Að hluta er stærð þeirra
afleiðing af þeim forsendum sem gefnar voru. Tvennt
vegur þar trúlega þyngst, annars vegar sú forsenda að
ekki verði um nein hagstjórnarviðbrögð að ræða, og
hins vegar forsendan um stöðugt gengi krónunnar.
Hér á eftir verður fjallað um hugsanleg hagstjórnar-
viðbrögð og áhrif þeirra á þróun hagstærða, en fyrst
er farið yfir áhrif stóriðjuframkvæmdanna á hagvöxt,
atvinnuleysi og verðbólgu þar sem gert er ráð fyrir að
gengið þróist eins og lýst er hér að ofan.
Taki gengi krónunnar þátt í aðlögun efnahags-
lífsins verða áhrif á hagvöxt vart mælanleg 2003 og
2004 miðað við þá gengisaðlögun sem lýst er hér að
ofan. Hagvöxtur 2005 verður um 1 prósentu meiri
með framkvæmdum og allt að 2 prósentum meiri
2006. Árið 2007 og 2008 verður hagvöxtur ívið meiri
en án framkvæmda, en munurinn verður þó innan við
1 prósentu hvort ár. Hér er um verulega minni áhrif
að ræða en þegar genginu var haldið óbreyttu frá
grunndæmi. Sama er að segja um þróun atvinnu-
leysis. Þetta verður jafnframt til þess að 2003 og
2004 verður verðbólga um 2 prósentum minni hvort
ár með stóriðjuframkvæmdum, og rúmlega ½ pró-
sentu minni 2005. Þegar framkvæmdirnar hafa náð
36 PENINGAMÁL 2003/1
2. Í megintexta greinarinnar um þróun og horfur hér að framan eru
framkvæmdirnar taldar auka hagvöxt um ½ prósentu 2003 og 2004.
Munurinn stafar af mismunandi gengisforsendum.