Peningamál - 01.02.2003, Qupperneq 49

2. Inngrip seðlabanka á gjaldeyrismörkuðum
Aðgerðir seðlabanka í peningamálum endurspeglast
ávallt í breytingum á efnahagsreikningi bankans, þ.e.
í samsetningu hans og stærð. Mikilvægustu aðgerðir
bankans í peningamálum felast í breytingum á fjár-
mögnunarkostnaði fjármálakerfisins, þ.e. breyting-
um á jaðarkostnaði nýrrar fjármögnunar þess. Þetta
gerir bankinn með markaðsaðgerðum sínum sem fel-
ast í því að hann breytir vöxtum sem fjármálastofn-
unum bjóðast í endurhverfum viðskiptum við bank-
ann. Vilji bankinn t.d. auka laust fé í umferð í fjár-
málakerfinu með það fyrir augum að auka umsvif í
hagkerfinu, lækkar hann vexti sína í endurhverfum
viðskiptum (þ.e. stýrivexti sína), sem gerir skamm-
tímafjármögnun fjármálakerfisins hjá bankanum
ódýrari. Það eykur að öðru óbreyttu eftirspurn eftir
lausu fé. Vaxtalækkunin eykur síðan almenna eftir-
spurn í hagkerfinu sem að lokum eykur verðbólgu
(nánari umfjöllun um miðlunarferli peningastefn-
unnar er að finna í grein eftir Þórarin G. Pétursson,
2001). Með þessum aðgerðum stuðlar seðlabankinn
að því að framboð innlends gjaldmiðils í hlutfalli við
aðrar myntir eykst sem ætti að öðru óbreyttu að rýra
verðmæti innlenda gjaldmiðilsins í hlutfalli við aðra
gjaldmiðla, þ.e. gengi hans gagnvart öðrum myntum
ætti að lækka (enda gengi gjaldmiðla skilgreint sem
hlutfallslegt verð gjaldmiðla).
Eins og sýnt er í rammagrein 1 getur seðlabanki
náð fram sömu áhrifum með beinum inngripum á
innlendum gjaldeyrismarkaði, þ.e. með kaupum á er-
lendum gjaldeyri (þ.e. innstæðum í erlendri mynt) í
skiptum fyrir innlendan gjaldmiðil í stað þess að
skipta á innlendum gjaldmiðli og innlendum verð-
bréfum sem hann gerir með hefðbundnum mark-
aðsaðgerðum. Áhrifin eru þau sömu, virði innlenda
gjaldmiðilsins lækkar og peningamagn í umferð
eykst, sem veldur því að markaðsvextir lækka. Áhrif
peningastefnunnar eru þannig þau sömu og því er í
raun um eitt og sama stjórntæki peningamála að
ræða, þ.e. seðlabankinn getur annaðhvort lækkað
stýrivexti sína beint eða keypt gjaldeyri á gjaldeyris-
markaði. Í báðum tilvikum eykst laust fé í umferð,
vextir lækka og umsvif í hagkerfinu aukast.
2.1. Stýfð og óstýfð inngrip
Þau inngrip sem fjallað var um hér að framan eru
kölluð óstýfð inngrip (e. unsterilised intervention),
þ.e. seðlabankinn grípur ekki til neinna mótvægis-
aðgerða til að koma í veg fyrir að inngrip hans hafi
áhrif á stærð efnahagsreiknings hans. Inngripin hafa
þannig óhjákvæmilega áhrif á hagkerfið og þar með
á gengi innlends gjaldmiðils. Það er hins vegar lykil-
atriði að áhrifin á gengi innlenda gjaldmiðilsins
koma ekki til vegna inngripanna sjálfra (ekki nema
að litlu leyti, meðan áhrif viðskiptanna sjálfra á
markaðnum vara, eins og fjallað er um síðar), heldur
vegna áhrifa inngripanna á laust fé í umferð og inn-
lent vaxtastig.
48 PENINGAMÁL 2003/1
Vilji Seðlabankinn auka við laust fé í umferð lækkar
bankinn stýrivexti sína sem veldur því að jaðarfjár-
mögnun fjármálakerfisins í gegnum bankann verður
ódýrari og eftirspurn eftir lausu fé eykst að öðru
óbreyttu.1 Þetta endurspeglast í efnahagsreikningum
Seðlabankans og bankakerfisins í heild (þ.e. Seðla-
bankans og innlánsstofnana). Meðfylgjandi tafla sýnir
einfalt dæmi um það hvernig þetta getur gerst. Eign
Seðlabankans í innlendum verðbréfum, sem innláns-
stofnanir nota sem andlag viðskiptanna við Seðla-
bankann, eykst um 1 m.kr.2 Andvirði þess í formi
endurhverfs láns er lagt inn á reikning innlánsstofnana
í Seðlabankanum, þannig að grunnfé (seðlar og mynt í
umferð og innstæður innlánsstofnana í Seðlabank-
anum) eykst sem því nemur. Á móti minnkar eign
innlánsstofnana í innlendum verðbréfum um 1 m.kr.
þar sem Seðlabankinn eignast þessi verðbréf tíma-
Rammagrein 1 Áhrif inngripa á gjaldeyrismarkaði á efnahagsreikninga bankakerfisins
1. Nánari umfjöllun um fyrirkomulag endurhverfra viðskipta við
bankann er að finna í grein eftir Yngva Ö. Kristinsson (2000).
2. Eins og endurhverf viðskipti Seðlabankans eru bókfærð eru það í
raun kröfur Seðlabankans á lánastofnanir sem aukast um 1 m.kr.
fremur en innlend verðbréfaeign hans. Að sama skapi eru það kröfur
innlánsstofnana á innlenda aðila sem dragast saman um 1 m.kr.,
fremur en innlend verðbréfaeign þeirra. Lýsingin er höfð svona til að
gæta samhengis við megintextann sem er hefðbundin lýsing á áhrif-
um aðgerða í peningamálum á efnahagsreikning seðlabanka.
Efnahagslega eru áhrifin nákvæmlega þau sömu.