Peningamál - 01.02.2003, Síða 66

skipti breyttist gengisvísitalan lítið sem ekkert.
Sömuleiðis er fjöldi dæma um inngrip sem ekki hafa
megnað að snúa við gengislækkunarferlinu, jafnvel
þótt þau hafi verið nokkuð stór í hlutfalli við veltu
dagsins. Árangur inngripanna virðist því fremur
ráðast af aðstæðum hverju sinni en umfangi þeirra.
Þetta sést einnig á mynd 3 sem sýnir þróun geng-
isvísitölunnar innan dagsins á tímabilinu í aðdrag-
anda og kjölfar þess að horfið var frá fastgengis-
stefnunni og verðbólgumarkmið tekið upp í mars
2001. Fyrstu þrjár myndirnar sýna þrjá síðustu dag-
ana áður en Seðlabankinn tók upp verðbólgumark-
PENINGAMÁL 2003/1 65
Þegar Seðlabankinn greip inn í gjaldeyrismarkaðinn
23. mars 2001 höfðu þær sögusagnir byrjað að ganga
að til stæði að tilkynna breytingar á peningastefnu
Seðlabankans á ársfundi bankans sem halda átti þrem-
ur dögum síðar. Taka ætti upp verðbólgumarkmið og
setja gengi krónunnar á flot sem líklega hefði í för með
sér auknar gengissveiflur, allavega í bráð. Síðast en
ekki síst myndi öryggisnet fjárfesta hverfa þ.e. skylda
Seðlabankans að verja vikmörk gengisstefnunnar. Við
þetta bættust orð forsætisráðherra um það að tíðinda
væri að vænta frá fundinum (sjá t.d. Morgunblaðið, 27.
mars 2001). Mikil óvissa greip um sig á gjaldeyris-
markaðnum og skapaðist mikið söluálag á krónuna.
Seðlabankinn greip þá til inngripa til að reyna að draga
úr veikingu hennar. Áhrifin voru hins vegar lítil. Þrátt
fyrir umtalsverð inngrip hækkaði gengisvísitalan þessa
daga og var hærri við lokun markaðar en við opnun.
Ársfundur Seðlabankans var síðan haldinn 27.
mars 2001 (eftir lokun gjaldeyrismarkaðar) og var þá
tilkynnt að bankinn myndi taka upp verðbólgumark-
mið og gengi krónunnar yrði sett á flot. Við lokun
gjaldeyrismarkaðar 27. mars 2001 var gengisvísitalan
125,1 stig en efri vikmörk krónunnar voru 125,4 stig.
Seðlabankanum hafði því tekist að verja vikmörkin,
þótt tæpt hafi staðið og óvíst hvort honum hefði tekist
það öllu lengur. Í kjölfarið hélt gengi krónunnar áfram
að veikjast. Mikil velta var á gjaldeyrismarkaði og
þrýstingur frá markaðsaðilum á Seðlabankann að grípa
inn í markaðinn. Erfiðir dagar voru á markaðnum og er
2. maí 2001 sennilegast sá eftirminnilegasti. Staða
markaðsaðila hafði versnað og markaðurinn var mjög
einhliða. Mikill þrýstingur var á gengi krónunnar og
lækkaði það um 5,8% yfir daginn. Velta á gjaldeyris-
markaði var rúmlega 36 ma.kr. og hefur aldrei verið
jafn mikil á einum degi.
Tímabilið sem kom í kjölfarið var mjög einhliða og
21. júní 2001 ákvað Seðlabankinn að koma aftur inn á
gjaldeyrismarkaðinn í fyrsta sinn eftir breytingu
peningastefnunnar. Gengisvísitalan var þá komin yfir
145 stig og hafði lækkað meira en 13% frá því að
bankinn tók upp verðbólgumarkmið. Ásamt því að
koma inn á markaðinn hafði Seðlabankinn samið við
markaðsaðila um að bankinn greiddi þeim tímabundið
fyrir viðskiptavakt á markaðnum (greiðslum lauk í
árslok 2002). Á sama tíma var tilkynnt að ríkissjóður
hefði tekið erlent lán að upphæð 25 ma.kr. og skyldi
það notað til að styrkja gjaldeyrisstöðu Seðlabankans.
Við þetta róaðist markaðurinn og fór vísitalan undir
135 stig í ágúst. Hún hækkaði þó á nýjan leik og var
komin yfir 141 stig 20. september. Í lok september
kom Seðlabankinn næst inn á markaðinn. Bankinn
hafði þá fengið greitt að hluta erlenda lánið sem loforð
hafði verið gefið fyrir í júní. Vonast var til að styrkja
mætti gengi krónunnar og jafnvel snúa þróuninni við.
Frá 28. september til 12. október 2001 seldi Seðla-
bankinn markaðsaðilum Bandaríkjadali samtals að
jafnvirði tæpra 10 ma.kr.
Eftir tímabundna styrkingu gengis krónunnar í
kjölfar inngripanna hélt hún hins vegar áfram að
veikjast allt til 28. nóvember en þá var skráð hæsta
gildi vísitölunnar það ár eða 151,2. Eftir það snerist
veikingarferillinn við og í lok ársins hafði gengi krón-
unnar styrkst um 6½% frá 28. nóvember. Á sama tíma
birtust upplýsingar um hagstæðari þróun utanríkis-
viðskipta og verðbólgu. Í desember var jafnframt til-
kynnt af aðilum vinnumarkaðar að endurskoðun kjara-
samninga, sem áætluð hafði verið í febrúar, yrði
frestað til maí sem varð til þess að draga úr líkum á
óhóflegum launahækkunum sem hefðu getað veikt
gengi krónunnar og aukið verðbólguþrýsting.
Því má segja að gengisþróuninni hafi ekki verið
snúið við fyrr en innlend hagþróun snerist til betri
vegar sem varð til þess að skoðanir og væntingar mark-
aðsaðila urðu krónunni hagstæðari.
Rammagrein 4 Inngrip Seðlabankans á gjaldeyrismarkaði í aðdraganda og kjölfar breytinga á
peningastefnunni í mars 2001