Peningamál - 01.02.2003, Qupperneq 88

ársins 1997 til fyrsta fjórðungs ársins 2000 nam 86
ma.kr., sem gefur lauslega hugmynd um nettógjald-
eyrisinnstreymi sem Seðlabankinn hefði hugsanlega
þurft að kljást við.
Jöfnuður beinnar fjárfestingar kynni að hafa haft
meiri neikvæð áhrif á gengi krónunnar, enda samfellt
töluvert neikvæður frá miðju ári 2000 til jafnlengdar
2001. Þó ber að hafa í huga að algengt er að bein fjár-
festing erlendis sé fjármögnuð að verulegu leyti með
erlendu lánsfé. Sé bein samsvörun milli erlendrar
fjárfestingar og lántöku gæti gjaldeyrisstreymi verið
lítið, jafnvel ekkert, í tengslum við fjárfestinguna.
Mikil lánsfjárþörf árið 2000 fól í sér hættu á
harkalegum umskiptum
Að fjármagna viðskiptahalla á bilinu 7-10% af vergri
landsframleiðslu er að öllu jöfnu mikil ögrun í sjálfu
sér, enda svo mikill halli jafnan undanfari umtals-
verðrar röskunar á gengisstöðugleika, samdráttar
innlendrar eftirspurnar eða hvors tveggja. Stórfellt
útstreymi vegna beinnar fjárfestingar og kaupa
innlendra aðila á erlendum verðbréfum árin 1998-
2000, samhliða óvenjumiklum viðskiptahalla, hvort
heldur í sögulegum og alþjóðlegum samanburði,
gerir hins vegar reynslu Íslands einstaka í sinni röð.
Árið 2001 kallaði útstreymi fjármagns sem sprottið
var af þessu tvennu á álíka mikið innstreymi lánsfjár
og þurfti til þess að fjármagna viðskiptahallann.
Samanlögð lánsfjárþörf vegna viðskiptahallans,
beinnar fjárfestingar nettó og kaupa landsmanna á
erlendum verðbréfum nam á sl. ári u.þ.b. fimmtungi
landsframleiðslunnar. Svo mikið lánsfjárinnstreymi
er án fordæma í íslenskri hagsögu, að því er best
verður séð.
Á mynd 11 má sjá 3 mælikvarða á þörf þjóðarbú-
skaparins fyrir lánsfé. Í fyrsta lagi er um að ræða við-
skiptajöfnuðinn einan og sér, sem kallar á samsvar-
andi afgang á fjármagnsjöfnuði. Í öðru lagi er reikn-
aður svokallaður grunnjöfnuður 1, en hann stendur
saman af viðskiptahallanum og nettóútstreymi vegna
beinnar fjárfestingar. Þriðji mælikvarðinn, grunn-
jöfnuður 2, sýnir ofangreinda lánsfjárþörf að við-
bættum nettókaupum landsmanna á erlendum verð-
bréfum.
Við þetta má svo bæta að á árinu 2000 keyptu
innlendir aðilar innlend hlutabréf af erlendum aðilum
fyrir næstum 8 ma.kr. (rúmlega 1% landsfram-
leiðslu), sem ekki eru talin með í grunnjöfnuði 2 en
juku á lánsfjárþörfina.
Á mynd 12 má sjá hvernig lánsfjárþörf skv.
grunnjöfnuði 2 var í meginatriðum mætt, þ.e.a.s. með
skuldabréfaútgáfu erlendis og beinni lántöku. Rúm-
lega allri lánsfjárþörfinni eins og hún er skilgreind að
ofan var mætt með þessum hætti. Þó ber að hafa í
huga að ef tekið er tillit til kaupa innlendra aðila á
innlendum hlutabréfum í eigu útlendinga dugði inn-
streymi lánsfjármagns ekki til að fjármagna grunn-
jöfnuð 2. Þess má einnig geta að 1,7 ma.kr. söfnun
viðskiptaskulda átti sér stað á árinu 1998 sem gekk til
baka árið 1999, en þær hreyfingar eru ekki sýndar í
ofangreindum tölum.
Lánastofnanir stóðu á bak við meirihluta erlendr-
ar lántöku árin 1998-2000, en aðrir lögaðilar (þ.e.a.s.
fyrirtæki önnur en lánastofnanir, þ.á m. Landsvirkjun
PENINGAMÁL 2003/1 87
1. Viðskiptajöfnuður + bein fjárfesting. 2. Viðskiptajöfnuður + bein fjárfesting + erlend
verðbréf nettó. 3. Janúar - september. Heimild: Seðlabanki Íslands.
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
0
5
-5
-10
-15
-20
-25
% af VLF
Þörf þjóðarbúskaparins fyrir lánsfé
1995-2002
Mynd 11
Viðskiptajöfnuður
Grunnjöfnuður 11
Grunnjöfnuður 22
3
1. Viðskiptajöfnuður + bein fjárfesting + erlend verðbréf nettó. 2. Janúar - september.
Heimild: Seðlabanki Íslands.
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
0
5
10
15
20
25
30
-5
-10
-15
-20
-25
% af VLF
Lánainnstreymi og grunnjöfnuður
1995-2002
Mynd 12
2
Grunnjöfnuður 21 Lánsfjármagn
Lánainnstreymi
umfram grunnjöfnuð