Skírnir - 01.04.1989, Blaðsíða 27

SKÍRNIR STAÐFESTI í FLÖKKUSAMFÉLAGI?
21
ir 1781 var hreinlega sleppt úr talningunni en hinum sem höfðu þá
setið alllengi á sömu ábýlisjörð var skipað í þann flokk sem sam-
svarar ábúðartíma þeirra við lok tímabilsins. Tölurnar innan sviga
í töflu 5 sýna hve margir ábúendur eiga hér í hlut. Af þessari gagna-
meðhöndlun leiðir aftur að taflan hallar á „skammtíma“ og (í
minna mæli) á „langtíma" búendur; hún er m.ö.o. vilhöll miðju-
flokkunum (5-19 ára ábúð). Við túlkun á niðurstöðunum ber að
hafa þetta hugfast.
Hér eru taldir flestallir ábúendur sem koma fram í sóknar-
mannatalinu, óháð því hvort hver þeirra bjó á fleiri eða færri jörð-
um á tímabilinu. I efri flokkunum í töflunni getur því sami ábúandi
komið fyrir oftar en einu sinni. Af þessum sökum væri í raun
réttara að kenna aftari dálkinn í töflu 5 við „ábúðartilvik" fremur
en ábúendur. Taflan sýnir m.a. að í um 38% tilvika varaði ábúð í
reynd 1-4 ár samfellt á sömu jörð en í um 24% tilvika 15 ár eða
lengur.37 Fljótt á litið sýnist þetta bera vott um næsta óstöðuga
ábúð; en sé nú skipt um sjónarhorn, frá „ábúðartilvikum" til ein-
stakra ábýlisjarða, kemur í ljós að þessi tæplega fjórðungur „til-
vika“ innifelur að á 25 ábýlisjörðum (af þeim 39 sem sóknin taldi að
meðaltali á tímabilinu, þ.e. 64% ábýla), bjuggu húsbændur eða
ekkjur þeirra samfellt í 15 ár eða þaðan af lengur.38 Þetta sýnir jafn-
framt að skammtíma ábúð var allmjög bundin við tiltekin ábýli sem
búandi menn hafa notað sem eins konar stökkpall til að komast yfir
önnur er sýndust álitleg til varanlegri búskapar.
Með hliðsjón af framansögðu er vert að gefa nánar gaum að hin-
um einstaklingsbundnu ábúðarferlum sem búa að baki tölunum í
töflu 5. Þegar athugaðir eru þeir ábúendur sem annaðhvort hefja
búskap í prestakallinu á tímabilinu eða eru þar búandi í upphafi
(1754) og skipta síðan a.m.k. einu sinni um ábýli innan þess, má
greina vissa reglu í ábúðarskiptunum. Þessa reglu má einfaldlega
kenna við hagsbótarviðleitni einstaklinga. Hún kemur fram í því að
í flestum tilvikum er flutt í fyrsta skipti af lakari yfir á betri jörð
(skv. jarðamati). Jafnframt varir ábúð yfirleitt miklu skemur á
„fyrstu“ ábýlisjörð heldur en hinni „síðustu". Þetta merkir að við
stofnun búskapar urðu menn einatt að láta sér lynda tiltölulega lé-
legar jarðir en síðan færðu þeir sig við fyrstu hentugleika yfir á
kostameiri.39 Reglan felur jafnframt í sér að þeir sem voru svo lán-