Skírnir - 01.04.1989, Blaðsíða 39

SKÍRNIR STAÐFESTI í FLÖKKUSAMFÉLAGI?
33
hvað varðar óbreytta húsráðendur bendir flest til þess að þeir hafi
í daglegu lífi sínu átt meira undir nágrönnum en ættingjum og þar
af leiðandi metið meira góðan grannskap en tengsl við ættingja sem
voru hvort eð er einatt fjarri vettvangi.70 I sömu átt bendir að þeir
sem voru aðfluttir í tiltekna sókn, hófu þar búskap og fluttu síðan
búferlum virðast í mörgum tilvikum hafa kosið að halda búsetu í
sömu sókn/hreppi fremur en að leita fyrir sér um ábýli í öðru (nær-
liggjandi) byggðarlagi. Um leið og mönnum tókst að festa ráð sitt
í tilteknu byggðarlagi, virðast þeir a.m.k. hafa öðlast staðfesti sem
yfirskyggði oft og einatt ætt og landfræðilegan uppruna. I þessu
sambandi er táknrænt að Kristleifur Þorsteinsson, bóndi í Reyk-
holtsdal, minnist hvergi á ættingja þegar hann leiðir hugann að
ástæðum fyrir búferlaflutningum manna á öldinni sem leið; sem
hvata nefnir hann aftur á móti „von um betri jörð eða betra ná-
grenni“ (sbr. einkunnarorðin hér fremst.)
Þessi niðurstaða er mjög í samræmi við það sem rannsóknir í
grannlöndum hafa nýlega leitt í ljós - niðurstöður er stangast ber-
lega á við klassíska þróunarhyggju og kenningar um samfélagslega
nýskipan („modernization theories“). Þannig hefur Börje Hanssen
ályktað út frá rannsókn sinni á sænsku byggðarlagi allt frá 17. öld
og fram yfir aldamótin síðustu að því lengra sem skyggnst sé til
baka yfir þetta langa tímabil sjáist færri merki um að samfélags-
gerðin hafi byggst á ættar- og fjölskyldutengslum: „það leið á
löngu áður en sambýli skyldmenna og ættar-hugmyndafræði fóru
að skjóta upp kollinum“; allt fram á 19. öld „skiptu nágrannatengsl
höfuðmáli í daglegu lífi“.71 Itarleg rannsókn á ensku sveitaþorpi á
17. öld sýnir raunar mjög áþekka niðurstöðu.72 Hanssen bendir á
að í sumum sænskum byggðum hafi félagsgerðin ekki tekið að
draga áberandi dám af ættarhyggju fyrr en sjálfsábúð og mark-
aðsframleiðsla náðu útbreiðslu á 19. öld og umhyggja bænda fyrir
erfðum og landareign óx að sama skapi.73 Engin ástæða er til að
ætla, nema síður sé, að ættarsjónarmiðið hafi mátt sín meira meðal
óbreyttra íslenskra ábúenda á 18. öld sem voru upp til hópa öðrum
háðir um jarðnæði og jarðaafnot.
Skírnir - 3