Skírnir - 01.04.1989, Blaðsíða 64

58
ÚLFARBRAGASON
SKIRNIR
lendinga sögu og Haukdæla þátt. Talið er að verk þessi hafi verið
sett saman á nærri aldar löngu tímabili. Gubmundar saga dýra er
líklegast frá fyrsta þriðjungi 13. aldar, íslendinga saga rituð um
1280 og Haukdælaþátturí upphafi 14. aldar eins og Sturlunga. Um
höfund Guðmundar sögu dýra er ekki vitað. Sturla Þórðarson mun
hins vegar hafa sett íslendinga sögu saman og safnandi Sturlungu
Haukdæla þátt. Talið er að það hafi verið Þórður Narfason lög-
maður á Skarði á Skarðsströnd.14 Ég álít að af þessum verkum megi
ráða að sumt í kenningum kirkjunnar um hjúskap og kynlíf hafi
auðveldlega getað samræmst viðtekinni venju í landinu þótt annað
hafi verið Islendingum framandi, svo sem hugmyndir um mein-
bugi og bann við skilnaði. Höfðingjastéttin virðist hafa leyft sér
meira frjálsræði en aðrir - að einhverju leyti af valda- og fjárhags-
ástæðum - en meðal hennar gætti einnig þeirrar skoðunar að
stöðugleiki í hjónabandi væri farsælastur. Hins vegar er varla unnt
að draga þær ályktanir af Guðmundar sögu dýra, íslendinga sögu
og Haukdæla þætti að siðleysi hafi verið almennt á Sturlungaöld.
Bæði eru frásagnirnar takmarkaðar og höfundarnir gera ekkert til
að hylma yfir misfellur á sambandi kynjanna, frekar að þeir dragi
þær fram.
II
A ofanverðri 12. öld gerðu erkibiskuparnir í Niðarósi gangskör að
því að bæta siðferði manna hér á landi, ekki síst í hjúskaparefnum,
eins og fornbréf bera vitni um.15 Blandaði páfinn sér meira að segja
í málið. Var aðallega ráðist að höfðingjum fyrir að lifa búfjárlífi og
rækja ekki hjúskap - hið helga samband sem ekki megi slíta. Hafi
þeir illt fordæmi fyrir almenningi. Jafnframt héldu erkibiskuparnir
fram banni kirkjunnar við hjónaskilnaði og kenningum hennar um
meinbugi á hjúskap vegna frændsemi, tengda og guðsifja allt til
fimmmenninga. Þá átti að leita samþykkis kvenna fyrir hjóna-
bandi. Varla hafa þessi atriði verið algjör nýlunda íslendingum en
þau voru gagnstæð lögum eða venjum í landinu. Skilnaður var
leyfður samkvæmt lögum eins og áður sagði, lög í anda kirkjunnar
um meinbugi voru varla virt nema að nokkru leyti og ættmenn
réðu fyrir giftingum kvenna.16
Erkibiskuparnir eignuðust ötulan bandamann þar sem var Þor-