Skírnir - 01.04.1989, Blaðsíða 156

150
ÖRN ÓLAFSSON
SKÍRNIR
húshorn, þunglyndislegu þrammi svartklæddra lögregluþjóna og drattandi
fótataki manna sem eru svo ólánssamir að eiga ekki fyrir fari með strætis-
vögnunum. (bls. 7)
Þótt hér sé tilfinningaþrungið orðalag 1930 og 1935, þá víkur það
einkenni á árunum þar á milli fyrir öðru. Þótt orðalag sé áfram
ágengt, þá er það á annan hátt, með nýstárlegum líkingum, jafnvel
eru sumar nýtískar. Auk þess verður háð áberandi (t. d. í „Sporin í
mjöllinni“, í jólablaði Alþýðublaðsins 1930, endurpr. í Dauðinn á
3. hæð).
Annarlegar líkingar
I síðustu smásögum fyrstu bókar Halldórs Stefánssonar er nokkuð
um að líkingar séu valdar af kostgæfni. Sagan „Dulmögn“ hefst á
því að talað er um vetrarþokuna sem uppsprettu undra, og viðlík-
ingar eru þá til að gera hana annarlega og óhugnanlega: „Þessi
mjallhvíta þögn. Hún er eins og draumur dauðs manns“ (bls. 119).
„Vetrarþokan sté upp úr hafinu á hverjum degi, þögul og dularfull,
eins og vofa upp úr kirkjugarði“ (bls. 121). Venjulegri viðlíking
sést einnig, að náttúrulegum fyrirbærum er líkt við eitthvað nei-
kvætt í mannheimum, til að skapa hugblæ: „Snjórinn lá þykkur og
þungur á landinu eins og áhyggjur á mannssál. [. . .] Leiðindi fá-
breytninnar laumaðist [svo!] um bæinn eins og rógur“ (bls. 121).
Eins og hjá t. d. Gesti Pálssyni geta líkingar verið það eina sem sýn-
ir hugsanir persóna, sem ekki er á annan hátt sagt frá. Sagan „Björg-
unarlaun" frá 1932 hefst á lýsingu sjávarþorps með viðlíkingum
sem allar eru af því sviði („líkt og þorskhaus"). Seinna verður
sveitamaður hræddur úti á sjó, og þá er það sýnt með viðlíkingum
við skelfileg fyrirbæri í því umhverfi sem hann þekkir best:
„Oldurnar komu þjótandi eins og fælnir hestar, og vindurinn öskr-
aði eins og mannýgur griðungur" (Dauðinn á 3. hœð, bls. 115). I
„Hreinarnir“ er ung kona að hverfa með ungum elskhuga sínum
frá öldruðum manni sínum. Hann er þá fyrst sýndur svo: „Grátt
hárið flaksar í vindinum eins og neitun\í fáum dráttum, bls.134),
en þegar konan kveður hann, segir að hann „horfir á bogadregnar
augnabrýrnar [svo] og varirnar, sem þrýztast [svo] fast saman eins