Skírnir - 01.04.1993, Blaðsíða 107

SKÍRNIR
HIÐ ISLAMSKA BÓKMENNTAFÉLAG
101
legt gildi né formlegt í skýrslu; talinu verður nú snúið í óbeina ræðu eftir
atvikum og byrgðir úti dyntir endurtekníngar og bláþræðir munnlegrar
orðræðu; ég vona samt ekki svo grandgæfilega að hvergi marki fyrir
persónuleika séra Jóns Prímusar. (109)
Umbi og biskup ræddu þann möguleika, áður en til ferðar-
innar kom, að heimildamenn á vettvangi kynnu að fara frjálslega
með staðreyndir:
Umbi: En ef þeir taka sig til og ljúga mig fullan?
Biskup: Ég borga spóluna. [...] Passa að fara ekki að ljúga sjálfur!
Umbi: Einhvernveginn verð ég þó að sannprófa það sem þeir segja.
Biskup: Ekki sannprófa neitt! Ef menn ljúga þá það. Ef þeir eru
komnir upp með einhverja kreddu, þá þess heldur! [. . .] Töluð orð eru
staðreynd útaf fyrir sig sönn og login [...]
Umbi: Og ef ég stend þá að lygi?
Biskup: Tala aldrei illa um nokkurn mann í skýrslu. Munið að því
sem logið er að yður, jafnvel vísvitandi, það er oft merkilegri staðreynd
en sönn saga sem menn segja í einlægni. (19)
Sumt af því sem biskup segir um „merkilegar staðreyndir“
samræmist ekki beinlínis einfeldningslegri vísindahyggju, en
Umba varðar ekkert um það hvort staðreyndirnar eru sannar eða
lognar og hvað gert er við þær síðar meir. Á vettvangi er hugur
hans eins og óskrifað blað. Túlkunin eða meltingin - „afgangur-
inn“, sem biskup kallar svo - er ekkert til að hafa áhyggjur af; að
minnsta kosti má hún bíða þar til heim kemur.
Sá undirbúningur sem mannfræðingar hafa jafnan fengið að
vegarnesti áður en þeir halda á vettvang á fjarlægar slóðir á furðu
margt sammerkt með leiðbeiningum biskups. Fyrirmæli biskups
gætu auðveldlega verið orðrétt tilvísun í knappar aðferðafræði-
legar handbækur mannfræðinga: „Bara segja og gera sem fæst.
Hafa augun hjá sér“ (17). Yfirleitt hefur lítið farið fyrir aðferða-
fræðilegum undirbúningi - oft er einmitt hamrað á því að gott sé
að vita og kunna sem minnst; „glöggt er gests augað “ - einungis
minnt á að mestu máli skipti að skrá hjá sér allt sem gerist á vett-
vangi, að „ná allri þvælunni orð fyrir orð“ og skipta sér sem
minnst af því sem fram fer. Þegar á vettvang er komið vandast
hins vegar oft málið. Sá sem ætlar sér að skrá lið fyrir lið allt sem