Skírnir - 01.04.1993, Blaðsíða 224

218
GARY AHO
SKÍRNIR
víðtækari skilningi, í atburðarásinni miðri. Stiftamtmaðurinn hlýtur að
hafa vitað að túlkurinn hafði nýlokið við að skipa sjálfan sig æðsta yfir-
vald yfir íslandi. En Hooker minnist ekki einu orði á „byltinguna" í
þessu sambandi. Maður á bágt með að trúa að jafn afdrifaríkir atburðir
og handtaka Trampes, upptaka skotvopna og yfirlýsing Jörgensens um
sjálfstæði Islands hafi ekki borið á góma þær tíu klukkustundir sem
heimsóknin hjá Ólafi stóð. í bréfi Banks er Phelps einnig kynntur sem
„maður vísinda og viðskipta“ og kann það að hafa vakið þann grun hjá
Ólafi og syni hans að „breska stjórnin stæði þarna að baki“.9
Ég tel að í bók Hookers megi finna ábendingu um að Banks hafi svo
sannarlega verið flæktur í málið. Við hljótum að gera ráð fyrir að menn
hafi rætt um átök undanfarinna daga þessa síðdegis- og kvöldstund í
Viðey. Hooker gætir þess hins vegar vandlega að nefna ekki „bylting-
una“ og Banks í sömu andrá, hvorki í megintextanum né í bókaraukum.
Hver er ástæðan? Kannski fylgdi hann fyrirmælum Banks, sem hefði
ekki haft neitt á móti því að uppþotið, sem Phelps og Jörgensen ollu,
hefði leitt til þess að hópur Islendinga bæði Breta um aðstoð. En slíkur
hópur gaf sig ekki fram. Phelps var of harðhentur við greifann og Jörg-
enson hegðaði sér of glannalega. Tilskipanir hans, nýr þjóðfáni og tötur-
leg hirð hans mæltust illa fyrir; heimamenn héldu að sér höndum. Þegar
Jones kafteinn kom á vettvang í ágústbyrjun á skútunni Talbot, heyrði
kvartanir danskra kaupmanna og frétti af handtöku Trampe, skipaði
hann öllum málsaðilum að halda til London svo hægt yrði að greiða úr
málinu. Hann brást rétt við og Banks varð auðvitað að taka afstöðu með
honum. Það er hins vegar hugsanlegt að Banks hafi, fram að því, litið svo
á að Jörgensen og Phelps væru ákjósanleg verkfæri breskra stjórnvalda.
Annar þeirra var hæfileikaríkur og áræðinn, hinn var hagsýnn og fylginn
sér. Ef þeim tækist ætlunarverk sitt var ekkert nema gott eitt um það að
segja. Ef þeim mistækist sætu þeir sjálfir í súpunni, afskiptum Banks af
málinu yrði haldið leyndum. Hooker hefur verið með á nótunum og í
bók sinni tekst honum að tala vel um bæði Jörgensen og Banks, án þess
þó að tengja nöfn þeirra saman. Éj* veit að ég er að einfalda flókin mál
sem mikið hefur verið fjallað um. Eg leyfi mér engu að síður að efast um
að Jörgensen hafi verið sá skýjaglópur sem flestir segja hann hafa verið
og að Banks hafi verið jafn saklaus og hann vildi vera láta.
Hooker segir að meirihluti íslendinga „þjáist af þrálátum hörunds-
kvillum. Almennur þekkingarskortur og hátt lyfjaverð standa í vegi fyrir
að þeir leiti sér lækninga eða lini þrautirnar. Maður sér sjúkt og lamað
fólk skreiðast um í svo til öllum landshlutum“ (s. xxvi). Flest ferðaritin
geta um húðsjúkdóma en það er óvenjulegt að talað sé um að þeir löm-
9 Sama rit, s. 59-60.