Skírnir - 01.04.1993, Blaðsíða 259

SKÍRNIR
MEÐ ÍSLAND Á HEILANUM
253
reiðgötunum sem menn þræddu áður. Leith kom þrisvar til íslands með
fárra ára millibili og varð því vör við ýmsar framfarir. Henni þótti þær
hins vegar orka tvímælis:
Þó að þeir sem beri hlýjan hug til þjóðarinnar kunni að óska þess að
hún njóti góðs af nútíma uppgötvunum og auðæfum, komast þeir
hinir sömu ekki hjá þvf að óska þess með sjálfum sér að þess sé langt
að bíða að landið glati sérstöðu sinni og spillist af áhrifum menning-
arsnauðra og nautnasjúkra „túrista". Það er óskandi að íbúarnir beri
gæfu til að varðveita einfeldni sína, heiðarleika og fölskvalausa
hjartagæsku. (s. 108)
Löngu fyrr hafði Holland - og reyndar Morris, Burton og fleiri -
harmað að innrás þessarar menningarsnauðu hjarðar væri þá þegar hafin,
að gufuskipin flyttu til landsins heilu skipsfarmana af nautnasjúkum
ferðamönnum sem hentu kjúklingabeinum og tómum sultukrukkum í
gin Geysis og hefðu með dyggðasnauðu líferni sínu breytt Islendingum í
aurasjúka bragðarefi. Að sjálfsögðu höfðu þessir góðviljuðu Bretar bæði
á réttu og röngu að standa. Þegar þeir sáu íslenska bændur í hillingum
sem saklaus náttúrunnar börn voru þeir í raun að leita útrásar fyrir eigin
andstyggð á fjöldasamfélagi samtímans og þeirri ringulreið og kaup-
mangi sem því fylgir. Þetta tvíræða viðhorf til nútímaframfara er ennþá
áberandi á okkur dögum.
Á milli þess sem aðrir ferðamenn lýsa landslaginu og ryskingum sín-
um við íslenska leiðsögumenn og hesta, bregða þeir upp svipmyndum af
þrálátum vandamálum fremur en framförum. Harley þykir miður að sjá
drukkna Akureyringa á sunnudegi og kallar áfengið „bölvun siðmenn-
ingarinnar". Hún virðist ekki gera sér grein fyrir að áfengið er flutt til
landsins með gufuskipum eins og því sem hún notar sem hótel þá stund-
ina. Þegar skipið liggur við litlu bryggjuna á Borðeyri sér Harley úr
notalegri káetu sinni fjörtíu manna hóp ferðbúinna íslendinga sem ætla
að hefja nýtt líf í útlöndum: „Menn, konur og börn, mörg af þeim fyrr-
nefndu komin á efri ár. Vart meira en fimmtungur þessa hóps er þokka-
lega vinnufær“ (s. 89). Lýsingar sem þessi veita innsýn inní þær sérstöku
og oft erfiðu aðstæður sem ríktu á Islandi í lok aldarinnar.
Watts segir frá fyrsta árangursríka leiðangrinum yfir stærsta jökul í
Evrópu. Þetta er önnur tilraun hans til að komast „þangað sem enginn
maður hafði stigið fæti áður“ (s. 1). Hann segir að eðlishvötin sem sendi
landnámsmennina yfir hafið til Islands fyrir þúsund árum, sendi land-
könnuðinn nú af stað út í óvissuna til að láta reyna á karlmennsku sína
og takast á við sömu þrautir og germanskir forfeður hans. Watts og ís-
lendingarnir fimm sem voru í för með honum þurftu að halda kyrru fyr-
ir á jöklinum um nokkurra daga skeið vegna snjókomu. Þegar þeir