Skírnir - 01.04.1993, Blaðsíða 115

SKÍRNIR
HIÐ ÍSLAMSKA BÓKMENNTAFÉLAG
109
Bacons og Descartes), festi meðal annars í sessi djúpstæða og af-
drifaríka tvíhyggju - skilin milli manns og dýrs, samfélags og
náttúru, hugar og handar, frásagnar og skáldsögu, lýsingar og
veruleika. Fólk ímyndaði sér að það gæti skilið sig fullkomlega
frá því sem það var að lýsa (meðal annars „náttúrunni" og „öðr-
um“ þjóðum) og lýsingin hefði þess vegna algjörlega sjálfstæða
tilvist; það væri hægt að brjóta hana til mergjar og láta hana takast
á við veruleikann. Spurningin um satt og logið varð því áleitnari
en nokkru sinni fyrr.
Löngu síðar tóku „póstmódernískar" efasemdirnar við.
Módernisminn var afhjúpaður sem barnaleg einfeldni og dólgs-
legri vísindahyggju var ýtt til hliðar. Þótt skilgreiningar á
„módernisma" og „póstmódernisma" séu ekki endilega nákvæm-
lega þær sömu í listfræðum - til að mynda bókmenntafræði
(Astráður Eysteinsson 1990) - og mannvísindum (Harvey 1989),
er aðgreiningin á milli þeirra áberandi í öllum greinum. Hvað
mannfræðina áhrærir, reyndist maðurinn, þegar allt kom til alls,
vera partur af náttúrunni (rétt eins og önnur dýr), hugur og
líkami voru ekki svo auðveldlega aðskildir og lýsingin var hluti af
því sem var lýst-. Ferðasagan og etnógrafían - hvort sem um var
að ræða dagsferð útá land, undir Jökul, eða lengri dvöl á
„öðrum", fjarlægum slóðum - átti margt sammerkt með fabúl-
unni. Og fabúlan var að sumu leyti góð og gild ferðasaga. Þá
gagnrýni, sem teflt er gegn vísindahyggjunni í Kristnihaldinu, má
hins vegar túlka á tvo vegu, eins og hér verður rakið. Annar vegar
má líta á hana sem uppgjöf, hins vegar sem kröfu um nýja tegund
þekkingarleitar.
Uppgjöfin, sem einkennir afstöðu margra þeirra er kalla sig
póstmódernista, er fólgin í að láta sannleikshugtakið fyrir róða og
efast um að við getum skilið hvert annað: Mannkynið lifir og
hrærist í rústum Babelturns, svo gripið sé til biblíulegrar líkingar
(sjá Steiner 1976), turnsins sem reistur var í árdaga, þegar fólk
talaði eitt og sama málið, til að seilast til himins eftir sannleikan-
um. Þegar turninn hrundi í miðjum klíðum reikuðu út úr rúst-
unum ólíkir hópar sem töluðu ólík mál, og þar var babblað í sí-
fellu. Fyrir mörgum póstmódernistanum er Babel hliðstæða
mannheims: í rústum turnsins er hundraðprósent ólæsi, þar renna