Archaeologia Islandica - 01.01.1998, Síða 49

Hvað er stekkjarvegur langur?
ástæða sem gerir það mest aðkallandi
að hraða fornleifaskráningu landið um
kring. Það er ekki hægt að vernda
minjastaði nema við vitum að þeir séu
til og hvar þeir eru. Það er heldur ekki
hægt að gera áætlanir um minjavörslu
nema fyrir liggi þekking á fjölda,
ástandi og gerð minjastaða. Við núver-
andi aðstæður eru til að mynda engar
forsendur fyrir hendi til að taka skyn-
samlegar ákvarðanir um hvort minja-
staðir eiga að víkja fyrir framkvæmd-
um. Slíkar ákvarðanir er auðveldara að
taka ef til er skrá um fjölda og ástand
sambærilegra minjastaða en án hennar
eru slíkar ákvarðanir skot út í loftið og
ávallt tekin sú áhætta að verið sé að
eyðileggja minjastaði sem hafa varð-
veislugildi. Taka má sem dæmi að
standi til að leggja veg yfir stekkjar-
tóft þá væri auðvelt að komast að
þeirri niðurstöðu að ekki væri stór
skaði skeður þó hún viki. Nóg sé af
stekkjunum um land allt og langt
þangað til þeir verði allir upp urnir.
Það er alveg rétt og við mætti bæta að
stekkir hafi tæplega mikið rannsóknar-
gildi - við vitum vel til hvers þeir voru
notaðir og erfitt að sjá hvernig hægt er
að flækja það mál að ráði. Það hefur
hins vegar komið í ljós við fornleifa-
skráningu í innanverðum Eyjafirði að
þar a.m.k. eru stekkir mjög fjölbreyti-
legir að gerð, bæði er lögun þeirra með
ýmsu móti og stærðin mismunandi.
Það er ekki skýrt af hverju þessi mun-
ur stafar og bændur þeir sem rætt hef-
ur verið við hafa yfirleitt lýst yfir
undrun sinni á að stekkir skuli ekki
allir vera eins og stekkurinn þeirra.
Þangað til við komumst að því af
hverju hin fjölbreytilega gerðfræði
stekkja stafar og þangað til við vitum
hversu margir fulltrúar eru til fyrir
hverja gerð tökum við þá áhættu að
mikilsverðar heimildir um menningar-
sögu okkar glatist í hvert skipti sem
við leyfum stekkjartóft að hverfa undir
veg eða sumarbústað.
Það kann einhverjum að finnast hálf-
hlægilegt að hafa áhyggjur af málum
sem þessu þar sem minjavarsla á Is-
landi er langt frá því að vera í stakk
búin til að vernda einstaka stekki hvað
þá meira. Kerfið er svo ófullkomið að
það kemur einfaldlega ekki til þess að
taka þurfi illa ígrundaðar ákvarðanir —
eftirlitið er ekkert og eyðilegging forn-
leifa heldur áfram eftir sem áður. Ef
eitthvað hefur dregið úr eyðileggingu
minjastaða síðustu árin er það vegna
samdráttar í landbúnaði en ekki efldrar
minjavörslu. Við hljótum hins vegar
að stefna að markvissari verndun forn-
leifa á fslandi og við skráningu forn-
leifa er því nauðsynlegt að taka mið af
hugsanlegum þörfum skilvirkari
minjavörslu jafnvel þó að langt sé í að
hún verði að veruleika. Það má einnig
færa rök fyrir því að fornleifaskráning
sé ekki einungis forsenda minjavörslu,
með því að safna upplýsingum um
fornleifar og vera þannig tæki í hönd-
um þeirra sem vernda vilja minjastaði,
heldur sé hún bein minjavernd. Sem
dæmi má taka að þegar skrásetjarar
komu á bæi í Kaupangssveit og báru
upp erindi sín var þeim yfirleitt sagt
að engar fornleifar væru á viðkomandi
bæ en hins vegar bent á hina tvo frið-
49