Archaeologia Islandica - 01.01.1998, Qupperneq 97

Fornleifarannsóknir A Hofstöðum 1995
ján Eldjárn 1970; Ólafur Briem 1985).
Hafa t.a.m. norskir fornleifafræðingar,
sem rannsakað hafa stóran skála á Borg
í Lófóten, túlkað sambærilegar minjar
þar sem bústað höfðingja sem hélt
blótveislur til að styrkja völd sín yfir
héraðinu (Munch 1991). Eru minjarn-
ar á Hofstöðum í Mývatnssveit fyrir-
myndin að slíkum hugmyndum.
Gagnrýni Olsens hefur jafnframt haft
áhrif á aðferðafræðileg viðhorf hvað
varðar samspil fornsagna og fornleifa-
rannsókna. Þrátt fyrir deilur um hlut-
verk minjanna á Hofstöðum og þá
óvissu sem ríkti um aldur þeirra, hefur
víða verið um þær fjallað í yfirlitsrit-
um um norræna menningu og sögu á
síðustu árum (sjá t.d. Jón Jóhannesson
1956,146; Kristján Eldjárn 1974,111-
112; Foote & Wilson 1970, 157, 398;
Roesdahl 1982, 164; Jones 1984, 282,
328-29).
Við rannsókn á Hofstöðum árið
1992 var grafinn þverskurður yfir tóft
hins meinta gildaskála. Fundir og aðr-
ar vísbendingar í jarðvegi (s.s. gerð
gólfs og járnvinnsluleifar) bentu til að
hér væri um að ræða leifar íbúðarskála
sem ekki væri frábrugðinn öðrum skál-
um nema að stærð (Adolf Friðriksson
& Orri Vésteinsson 1998). Komu í ljós
vel varðveitt gjóskulög er sýna aldur
stóru tóftarinnar og einnig leifar áður
óþekktra mannvirkja. Niðurstaða rann-
sóknarinnar sýndi að áður en hinn
frægi skáli á Hofstöðum var reistur,
sennilega á 10. öld, hafi þegar verið
hafinn þar búskapur og að búseta þar
hafi lagst af á 11. öld (Magnús A. Sig-
urgeirsson 1998).
Markmið rannsóknar 1995
Til þessa hefur umræða fræðimanna
um gryfjuna við Hofstaði takmarkast
við þær skýringar að hún hafi verið
soðhola eða ruslagryfja. I rannsóknun-
um 1908 og 1965 var holan aðeins
könnuð með skurðum og var gerð
hennar því ekki að öllu leyti þekkt.
Ekki var ljóst hvort þar væri að finna
t.d. innri hleðslur, gólflög eða eld-
stæði. Skýringar á hlutverki hennar
byggja ekki á tilvísunum til samskon-
ar minja. Ekki eru þekktar ruslaholur
með hlöðnum veggjum við íslenska
bæi eða annarsstaðar á Norðurlöndum.
Soðholur hafa fundist við marga forn-
bæi á norðurslóðum og í öðrum heims-
hlutum, en yfirleitt eru þær 1-2 metr-
ar í þvermál hið mesta og er því heldur
langt til jafnað að gera holuna á Hof-
stöðum, sem er um 6 m í þvermál, að
slíkri eldunaraðstöðu. Við fyrri rann-
sóknir hafði ekki verið látið á það
reyna hvort holan gæti verið leifar
jarðhúss, enda voru jarðhús lítt kunn í
íslenskri fornleifafræði fyrr en á sjö-
unda áratug þessarar aldar. A síðustu
árum hafa fundist svipaðar gryfjur við
fornbæi og er ljóst að þær eru jarðhús
sem hafa verið notuð í margvíslegum
tilgangi (sjá t.d. Bjarni F. Einarsson
1992; Orri Vésteinsson 1992). Eitt
jarðhúsanna („Hús IV“) sem rannsakað
var í Hvítárholti, reyndar sama árið og
Olsen fór norður á Hofstaði, reyndist
fullt af ösku og dýrabeinum (Þór
Magnússon 1973, 30).
I rannsóknunum árin 1908 og 1965
fengust engar vísbendingar um aldur
holunnar. Fyrri rannsakendur gengu út
97