Jón á Bægisá - 01.11.2008, Qupperneq 10

Ingibjörg Haraldsdóttir
var fædd sama ár og amma mín, dóttir hennar dó úr hungri á barnaheimili,
eiginmaður hennar var pyntaður og drepinn í fangelsi Stalíns og sjálf hengdi
hún sig ári áður en ég fæddist. Samt fannst mér hún vera að yrkja til mín.
Og þegar betur var að gáð áttum við auðvitað heilmargt sameiginlegt, að
breyttu breytanda. Tilheyrðum allavega sama kyni, gegndum þessum sömu
hlutverkum: dóttir, ástkona, eiginkona, móðir osfrv. Ljóðin hennar höfð-
uðu til mín á einhvern hátt sem ég vissi ekki áður að væri mögulegur. Þau
voru stundum ægifögur, stundum nöpur eða illskiljanleg en alltaf sterk og
gegnsýrð af einhverri tilfinningu sem var svo sár og nærgöngul að hún hitti
mig beint í hjartastað. Eg hefði aldrei getað ort þessi Ijóð sjálf, og þessvegna
varð ég að reyna að þýða þau. Alveg burtséð frá því hvað öðrum kynni að
finnast um þau í þýðingu minni. Þetta snerist ekki um lesendur og þaðan af
síður um salt í grautinn, þetta var bara á milli mín og Marínu. Ég orti m.a.s.
langt ljóð til hennar og birti í sömu bók, Höfði konunnar.
Um Önnu Akhmatovu gegndi dálítið öðru máli. Ahugi minn á henni
var ögn fræðilegri, býst ég við, eða bara jarðbundnari. Nokkrir stuttir
kaflar úr Sálumessunni hennar höfðu verið þýddir áður á íslensku en mér
fannst að ljóðabálkurinn þyrfti að vera til í heilu lagi. Þetta er verk sem seg-
ir mikla og skelfilega sögu af hörmungum Stalíntímans. Nú er auðvitað til
heilmikið af skáldverkum sem segja þá sögu, en ég hef ekki lesið neitt sem
tekur Sálumessu fram. Anna þekkti yrkisefni sitt vel því að sjálf sætti hún
grimmilegum ofsóknum um langt árabil: niðurlægjandi húsrannsóknum,
útgáfubanni og lygaóhróðri í dagblöðum, svo eitthvað sé nefnt. í Sálumessu
er fjöldi trúarlegra tilvitnana og einsog nafnið bendir til er sjálft formið
byggt á sálumessu í kristnum sið. Þar segir Anna sína eigin sögu en einnig
annarra og hún tileinkar kvæðið þeim fjölda kvenna sem einsog hún sjálf
stóðu við fangelsismúrana í löngum röðum og biðu frétta af sonum sínum
og eiginmönnum, eða einsog segir í eftirmála Sálumessu:
„Ég bið ekki aðeins fyrir sjálfri mér,
ég bið fyrir öllum þeim er stóðu hjá mér
í fimbulkulda jafnt sem júlísvækju
undir múrnum háa, rauða, blinda“.
Meðan ég var að þýða Sálumessu vildi svo til að mér var færð að gjöf hljóm-
plata með upplestri Önnu Akhmatovu á Sálumessu. Ég setti plötuna á fón-
inn og hlustaði á upptökuna sem var gerð í maí 1965, þegar Anna var 76
ára, tæpu ári áður en hún andaðist, en platan var ekki gefin út fyrr en 23
árum eftir lát hennar, eða 1989. Þá var loks búið að aflétta banni á birt-
ingu Sálumessu í Sovétríkjunum. Sem betur fer hafði ástandið í heimalandi
Önnu þó skánað nógu mikið áður en hún dó (1966) til að hún gæti ferðast
8
á — Tímarit um þýðingar nr. 12 / 2008