Jón á Bægisá - 01.11.2008, Blaðsíða 27

Magtiús Ásgeirsson ogAðventa
1940 vafalítið skaðað hann. Þegar Gunnar flyst heim til Islands aftur árið
1939 er frægðarsól Halldórs Laxness tekin að rísa ört og hann gerist mjög
rúmfrekur á athygli í hinum litla íslenska bókmenntaheimi. Þetta hefur
vafalaust haft áhrif á „stöðu“ Gunnars. Heim kominn nær Gunnar sér ekki
vel á skrið sem höfundur á íslensku. Ymislegt verður honum mótdrægt og
jafnframt því sem hann hverfur úr miðju dansks bókmenntalífs er Ijóst að
honum þótti snemma sjálfum sem hann byggi við óeðlilega þögn á Islandi.
I eftirmála sem hann skrifar við sögusafnið Fjandvini árið 1954 víkur hann
að því að Tíminn einn dagblaða hafði talið skáldsöguna Sálumessu (1952)
umtalsverða. „Tillitssemi af því tagi er á sína vísu lofsverð og hefur höf-
undur ekkert út á þögnina að setja. Hún er honum töm. Þakkar hann því
mjög vel hvorum tveggja, þeim, er ánægju höfðu af lestrinum og létu hana
í ljósi, en hinum eigi síður, er báru harm sinn í hljóði.“10 Miklu beiskari
getur kaldhæðni vart orðið.
Síðast en ekki síst hefur það vafalaust háð Gunnari að á Islandi var
hann þýddur höfundur. Þá skiptir ekki öllu máli að öndvegispennar höfðu
flutt verk hans á íslensku, því verkin verða samt fyrir því neikvæða viðhorfi
til þýðinga sem drepið var á hér framar í þessari grein; þau eru beinlínis í
„veikri“ stöðu í bókmenntakerfinu. Að einhverju leyti hefur Gunnar sjálf-
ur deilt þessu viðhorfi. Hann sagði til dæmis í viðtali árið 1970 að þýðingar
Halldórs Laxness á verkum hans væru ágætar en að þær væru þýðingar,
ekki frumsamin verk.11 Viðtalið er tekið í tilefni þess að Gunnar er farinn
að snúa eigin verkum á íslensku og lítur á þessa nýju texta sína sem ein-
hverskonar frumverk; honum er í mun að þessi verk séu til í hans eigin gerð
á íslensku. Vandinn kjarnast hins vegar í heitinu sem blaðamaðurinn ljær
viðtalinu: „Gunnar Gunnarsson þýðir verk sín á íslenzku.“ Hvar eru mörk
frumtexta og þýðingar í slíkum tilvikum?
Til eru ýmis dæmi þess að höfundar birti verk í eigin gerð á tveimur
tungumálum og á þetta við um nokkra heimsþekkta höfunda, til dæmis
Samuel Beckett, Karen Blixen (Isak Dinesen) og Vladimir Nabokov. En
hvenær er hægt að segja að menn semji verk á tveimur málum, í þeim
skilningi frumsamningar sem alla jafna er lagður í orðið? Þegar fjallað er
um tvær gerðir höfundar af sama verki er sú gerð sem síðar kemur fram
gjarnan kölluð „sjálfsþýðing" („auto-translation“ eða „self-translation“ á
ensku) og iðulega liggur skýrt fyrir að hún hafi orðið til á eftir hinni. Það
þýðir þó ekki að hægt sé að bera þær saman á sömu forsendum og frumverk
höfundar og þýðingu annars manns. I sjálfsþýðingunni hefur höfundur að
10 Gunnar Gunnarsson: „Vinafagnaður", Fjandvinir. Sögusafn, Reykjavík: Útgáfufélagið
Landnáma 1954, s. 245-248, hér s. 245.
n „Gunnar Gunnarsson þýðir verk sín á íslenzku." Viðtal í Tímanum 27. febrúar 1970.
25
á Tffiagráá - Að geta sagt „shit“ fyrir framan dömu